Ακραία φυσικά φαινόμενα και οικονομική κρίση - Ecocrete: Το βήμα των οικολογικών και περιβαλλοντικών ομάδων της Κρήτης

Ο κίνδυνος εκδήλωσης ακραίων φυσικών φαινομένων στη χώρα μας είναι πάντοτε υπαρκτός και μόνιμος, παρά τη «νηνεμία» που πρακτικά επικρατεί τα τελευταία χρόνια. Τέτοια φαινόμενα είναι οι ανομβρίες και ξηρασίες, οι εκτεταμένες δασικές πυρκαγιές, οι ισχυρές βροχές και οι αντίστοιχες πλημμύρες, οι χαμηλές και υψηλές θερμοκρασίες, οι χιονοθύελλες, οι γεωλισθήσεις, οι σεισμοί κλπ. Τα φαινόμενα αυτά είναι βέβαια τα ίδια από τα οποία κινδύνευαν και οι αρχαίοι μας πρόγονοι εδώ και 2500 – 3000 χρόνια και σήμερα έχει μεταβληθεί μόνο ο βαθμός του κινδύνου εκδήλωσής τους. Ο κίνδυνος αυτός απορρέει από τους μηχανισμούς λειτουργίας και εξέλιξης του πλανήτη μας, αλλά και από τις λανθασμένες ενέργειες του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον γενικότερα και τη διείσδυση αυτού σε περιοχές υψηλού κινδύνου εκδήλωσής τους. Οι δύο τελευταίοι από τους τρεις παραπάνω λόγους είναι δυστυχώς ιδιαίτερα ισχυροί στη χώρα μας κατά τις τελευταίες κυρίως δεκαετίες, αφού οι σχετικοί νόμοι του κράτους που απαγορεύουν τέτοιες παρανομίες, δεν εφαρμόζονται με την απαιτούμενη αυστηρότητα.

Επισημαίνεται όμως πως η «ενεργοποίηση» ενός φυσικού κινδύνου εξαιτίας των λόγων που αναφέρθηκαν και οι επιπτώσεις αυτού στον άνθρωπο, στις υποδομές του και στο περιβάλλον, «συγκροτούν» μια φυσική καταστροφή. Το μέγεθος των επιπτώσεων της καταστροφής εξαρτάται όμως όχι μόνο από τη σφοδρότητα του φυσικού φαινομένου αλλά και από το βαθμό ευπάθειας και ετοιμότητας του ανθρώπου, καθώς και από το βαθμό ανάπτυξης των περιοχών ή της χώρας εκδήλωσης της φυσικής καταστροφής. Βέβαια οι παραπάνω «ανθρωπογενείς» προϋποθέσεις για το μετριασμό των επιπτώσεων μιας φυσικής καταστροφής δεν βρίσκονται δυστυχώς σήμερα στη χώρα μας σε ικανοποιητικό επίπεδο για τους λόγους που αναφέρθηκαν.

Διευκρινίζεται ακόμα πως η δράση μιας φυσικής καταστροφής διαρκεί συνήθως ένα μικρό χρονικό διάστημα σε σχέση με το φυσικό κίνδυνο. Κατά συνέπεια η φυσική καταστροφή είναι «παροδική και εφήμερη», ενώ ο φυσικός κίνδυνος είναι, όπως αναφέρθηκε, διαρκής και μόνιμος και μπορεί προφανώς να ενεργοποιηθεί και μετατραπεί σε φυσική καταστροφή οποτεδήποτε. Αυτό σημαίνει πως και κατά την περίοδο αυτή που διανύουμε στην Ελλάδα τη μεγάλη οικονομική κρίση μπορούν να «ξεσπάσουν» φυσικές καταστροφές όπως εκείνες που αναφέρθηκαν παραπάνω. Αυτό όμως θα ήταν το χειρότερο που θα μπορούσε να μας συμβεί, αφού τόσο η οικονομική κρίση όσο και οι φυσικές καταστροφές έχουν σοβαρότατες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Επιπλέον, οι έντονες οικολογικές, περιβαλλοντικές, πολιτιστικές κ.λπ. επιπτώσεις που «συνοδεύουν» κυρίως τις φυσικές καταστροφές και εμμέσως και την οικονομική κρίση, συμβάλλουν στην περαιτέρω αύξηση της σοβαρότητας των οικονομικών και κοινωνικών τους επιπτώσεων.

Ο κυριότερος λόγος επιδείνωσης για τους πολίτες του μεγέθους των κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης, σε περίπτωση εκδήλωσης συγχρόνως και φυσικών καταστροφών στη χώρα μας, είναι προφανώς η ανεπάρκεια οικονομικών πόρων για την αντιμετώπισή τους από την πολιτεία. Επομένως όταν εκδηλώνονται αυτά τα φαινόμενα, είναι πιθανόν να ασκούν την καταστροφική τους δράση ανεξέλεγκτα και έτσι να συμβάλλουν στην εμφάνιση επιπρόσθετων κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεων.

Επιπλέον, τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα (μειώσεις μισθών κ.λπ.), τα κοινωνικά, αλλά και τα επαγγελματικά (παύση αξιολογήσεων, προαγωγών κ.λπ.) που αντιμετωπίζουν τα στελέχη, αλλά και όλο το προσωπικό των αρμόδιων φορέων για το σχεδιασμό και την υλοποίηση της διαχείρισης των φυσικών καταστροφών, τους αποθαρρύνουν. Κατά συνέπεια, όπως και στην περίπτωση έλλειψης κεφαλαίων, οι παράγοντες αυτοί επιδρούν αρνητικά στην οργάνωση της πρόληψης και καταστολής των φυσικών καταστροφών στην περίοδο της οικονομικής κρίσης, με ό,τι βέβαια αυτό συνεπάγεται για την πορεία της δράσης τους στο πεδίο και την επιδείνωση των επιπτώσεών τους.

Οι παραπάνω οικονομικές δυσχέρειες της πολιτείας, αλλά και τα κοινωνικό-οικονομικά, επαγγελματικά, κ.λπ. προβλήματα του προσωπικού των αρμόδιων φορέων για το σχεδιασμό και την καταστολή των φυσικών καταστροφών, αποτελούν τον ένα πόλο του «θέματος» αντιμετώπισης αυτών στην περίοδο της οικονομικής κρίσης. Ο άλλος πόλος είναι όμως οι συνεχώς αυξανόμενες πιθανότητες εκδήλωσης φυσικών καταστροφών στον τόπο μας σε βραχύ ή μεγαλύτερο σχετικά χρονικό διάστημα. Για τη «σιγουριά» αυτή της εκδήλωσης τους, συνηγορεί τόσο το ξεπέρασμα από τις προηγούμενες φυσικές καταστροφές του μέσου χρονικού διαστήματος εκδήλωσης στη χώρα μας τέτοιων φαινομένων, όσο, σύμφωνα βέβαια με τους οικονομολόγους, και το μεγάλο σχετικά χρονικό διάστημα (15-20 τουλάχιστον χρόνια) που προβλέπεται να διαρκέσει η οικονομική κρίση.

Από όλα όσα αναφέρθηκαν διαπιστώνεται πως ο κίνδυνος εκδήλωσης ακραίων φυσικών φαινομένων στη χώρα μας στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης είναι υπαρκτός και μεγάλος, και η «συνεκδήλωση» αυτή μπορεί να συμβάλλει όπως τονίσθηκε, στην επιδείνωση των κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεων για τους πολίτες. Επιπλέον, η διάθεση των απαραίτητων κεφαλαίων από την πολιτεία για ορθολογική διαχείριση αυτών των φαινομένων είναι ιδιαίτερα δυσχερής και οι αρμόδιοι φορείς αντιμετώπισής τους, δεν βρίσκονται στην καλύτερη οργανωτική κατάσταση. Επομένως το πρόβλημα «φυσικές καταστροφές» καιροφυλαχτεί και πρέπει να αντιμετωπιστεί με όσο το δυνατόν χαμηλότερο κόστος στην περίοδο της οικονομικής κρίσης. Με τις σκέψεις αυτές, στο υπόλοιπο του άρθρου γίνεται μια προσπάθεια αναφοράς και συζήτησης σε μέτρα χαμηλού κόστους υλοποίησης, για το μετριασμό των επιπτώσεων από ακραία φυσικά φαινόμενα που τυχόν εκδηλωθούν μεσούσης της οικονομικής κρίσης.

Η εκδήλωση ενός ακραίου φυσικού φαινομένου σε απομακρυσμένες και ακατοίκητες περιοχές στις μέρες μας, είναι πολύ πιθανό να μην χαρακτηρίζεται από όλους ως φυσική καταστροφή ή και να μην αναφέρεται καθόλου από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Και αυτό γιατί ο «ευαίσθητος πυρήνας» των φυσικών καταστροφών σήμερα δεν είναι τα φυσικά φαινόμενα αυτά καθΆ εαυτά, αλλά ο άνθρωπος, η ευημερία και η ασφάλειά του. Η στενή αυτή σχέση του ανθρώπου όμως με τα ακραία φυσικά φαινόμενα επιβάλλει την ξεκάθαρη κατανόηση από τον ίδιο της ευπάθειάς του μέσα στο φυσικό περιβάλλον, αλλά και των τρόπων μείωσης αυτής και αύξησης της αντοχής του στις ποικίλες και πολύπλοκες επιπτώσεις των παραπάνω φαινομένων.

Η γνώση και κατανόηση της ευπάθειας του ανθρώπου, η μείωση αυτής για αύξηση της αντοχής του απέναντι στις επιπτώσεις των ακραίων φυσικών φαινομένων, η καταστολή της δράσης αυτών αλλά και η αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος από μία καταστροφή, μπορούν να επιτευχθούν με μία σειρά μέτρων. Αυτά σε γενικές γραμμές θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε προληπτικά, κατασταλτικά, και σε μέτρα αποκατάστασης των περιοχών που πλήττονται από ακραία φυσικά φαινόμενα. Τα μέτρα και των τριών αυτών κατηγοριών είναι αναπτυξιακά για κάθε χώρα και κυρίως για τις αναπτυσσόμενες, ενώ για να υλοποιηθούν θα πρέπει προφανώς να υπάρχουν και οι απαραίτητοι οικονομικοί πόροι.

Στις μέρες μας όμως, από τις τρεις γενικές κατηγορίες μέτρων που αναφέρθηκαν, ιδιαίτερη προτίμηση δίνεται στις υποκατηγορίες «συμμετοχής του κοινού» για τη μείωση του αριθμού των φυσικών καταστροφών, το μετριασμό των επιπτώσεών τους και την αποτελεσματικότερη αποκατάσταση των περιοχών που πλήττονται. Η «προτίμηση» αυτή γίνεται σε όλες τις ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου που πλήττονται από τα παραπάνω φαινόμενα, αν και υπάρχει πληθώρα και άλλων «τεχνικών μέτρων και λύσεων» για την αντιμετώπιση αυτού του θέματος. Αυτό συμβαίνει γιατί, όπως αναφέρθηκε, ο άνθρωπος βρίσκεται στο κέντρο αυτών των φαινομένων και επομένως ο ίδιος έχει τη θέληση και την ικανότητα να προστατέψει αποτελεσματικότερα τον εαυτό του. Επιπλέον, τα μέτρα αυτά είναι και χαμηλότερου κόστους υλοποίησης από τα καθαρώς τεχνικά. Κατά συνέπεια, είναι πολύ σημαντικό το κοινό να αποκτήσει μια παιδεία πρόληψης και γενικότερα μια παιδεία διαχείρισης των φυσικών καταστροφών και να πάρει την πρωτοβουλία για την ασφάλειά του.

Σύμφωνα με τα παραπάνω εκτιμούμε πως ο ορθολογικός σχεδιασμός και η εντατικοποίηση των κοινωνικών μέτρων για το μετριασμό των επιπτώσεων των φυσικών καταστροφών και την αποκατάσταση των περιοχών που πλήττονται από αυτές, είναι απαραίτητες αυτή την περίοδο που βιώνουμε τη σοβαρή οικονομική κρίση. Τα σημαντικότερα, κατά τη γνώμη μας, από τα μέτρα αυτά παρουσιάζονται και συζητούνται αδρομερώς παρακάτω.

Είναι φανερό πως η συνεισφορά των εθελοντών στην αντιμετώπιση προβλημάτων του φυσικού περιβάλλοντος και ειδικότερα φυσικών καταστροφών στη χώρα μας, αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα, είναι σημαντικότατη. Βέβαια, η ιδέα του εθελοντισμού για το περιβάλλον – και προφανώς όχι μόνο για αυτό – υλοποιήθηκε στην Ελλάδα το 1899, όταν συστήθηκε από τον τότε Επιθεωρητή Δασών Σάμιο η «Φιλοδασική Ένωση Αθηνών», εξαιτίας της ανεπάρκειας οικονομικών πόρων για την αναδάσωση των γυμνών τότε λόφων της πρωτεύουσας. Η ένωση εκείνη αναδάσωσε βαθμιαία το λόφο του Φιλοπάππου, αλλά και άλλους της Αθήνας και των περιχώρων της.

Στις μέρες μας όμως που περνάμε τη σοβαρή οικονομική κρίση, η συνεισφορά των εθελοντών μας στην πρόληψη, αλλά και στην αντιμετώπιση γενικά των φυσικών καταστροφών και κυρίως των δασικών πυρκαγιών (πρόληψη, καταστολή, αποκατάσταση των καμένων περιοχών), των πλημμυρών, των σεισμών κ.λπ., είναι πολύ μεγαλύτερης σημασίας από κάθε άλλη φορά. Και αυτό γιατί η συνεισφορά τους είναι ένα συμπληρωματικό μέτρο στην ορθολογικότερη διαχείριση των ακραίων φυσικών φαινομένων γενικότερα, σε μια περίοδο ανεπάρκειας οικονομικών πόρων της χώρας μας και επιπλέον, αυξημένων οικονομικών, επαγγελματικών κ.λπ. προβλημάτων του προσωπικού των αρμόδιων φορέων διαχείρισης αυτών των φαινομένων .

Κατά συνέπεια, μεσούσης της οικονομικής κρίσης στις μέρες μας, είναι πολύ σημαντικό το κίνημα των εθελοντών να ενισχυθεί και επεκταθεί περαιτέρω στη χώρα μας για τη συμβολή των μελών του στην αποτελεσματικότερη πρόληψη και καταστολή των παραπάνω φυσικών φαινομένων, καθώς και στην προστασία και ανάπτυξη του φυσικού μας περιβάλλοντος γενικότερα.

Οι μαθητές των σχολείων μετά την ενημέρωση και εκπαίδευση σε θέματα αντιμετώπισης των ακραίων φυσικών φαινομένων από ειδικευμένους δασκάλους τους, μπορούν να «παίζουν» πολλαπλούς ρόλους στις δραστηριότητες μετριασμού των επιπτώσεων και γενικά στην αντιμετώπιση αυτών των φυσικών φαινομένων που αναλαμβάνονται από διάφορες τοπικές ομάδες μιας περιοχής. Ειδικότερα μπορούν να συμβάλλουν στη διάδοση της απαραίτητης γνώσης για τα παραπάνω φαινόμενα στην οικογένεια, στις διάφορες ομάδες δράσης και στο ευρύτερο κοινό γενικότερα. Επίσης μπορούν να αποτελούν τον συνδετικό κρίκο ενημέρωσης των υπόλοιπων νέων για τις δυνατότητές τους παρατήρησης και εντοπισμού επικίνδυνων συνθηκών στο αστικό, αγροτικό και γενικότερα στο φυσικό περιβάλλον από εσφαλμένες ανθρώπινες ενέργειες και τον κίνδυνο να προκύψουν από αυτές ανεξέλεγκτες καταστάσεις σε περίπτωση εκδήλωσης κάποιου ακραίου φυσικού φαινομένου.

Η ενημέρωση και εκπαίδευση των μαθητών για τα παραπάνω θέματα, λόγω της νεαρής τους ηλικίας, είναι πολύ αποτελεσματική και για την απόκτηση μιας ολοκληρωμένης παιδείας σχετικά με την πρόληψη κυρίως των φυσικών καταστροφών και ειδικότερα των δασικών πυρκαγιών, των ξηρασιών και των πλημμυρών. Τα σχετικά με τα θέματα αυτά μαθήματα μπορούν να διδαχτούν καλύτερα στα πλαίσια των προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης της χώρας μας.

Η ενεργοποίηση της συμμετοχής του ευρύτερου κοινού στην πρόληψη και καταστολή των φυσικών καταστροφών μπορεί να επεκταθεί και εντατικοποιηθεί με την ενημέρωση και αύξηση των γνώσεών του για αυτά τα φαινόμενα. Οι πληροφορίες αυτές μπορούν να διοχετευθούν καταλλήλως από εξειδικευμένους επιστήμονες των φορέων διαχείρισης αυτών των φαινομένων.

Αναλυτικότερα, εκείνο που πρέπει να εντατικοποιηθεί σήμερα στη χώρα μας είναι η εκλαϊκευμένη πληροφορία για μέτρα πρόληψης και καταστολής των φυσικών καταστροφών και τα οποία θα μπορούν να υλοποιηθούν σε ατομικό, οικογενειακό ή ομαδικό επίπεδο. Αυτές οι πληροφορίες μπορούν να διοχετευτούν στο κοινό, αλλά και στα σχολεία υπό μορφή εκδόσεων για κάθε ακραίο φυσικό φαινόμενο με κατανοητά κείμενα συνοδευόμενα από εικόνες και σχήματα ώστε να είναι ελκυστικά.

Το παραπάνω μέτρο πιστεύουμε πως είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό και το κόστος υλοποίησής του είναι πολύ χαμηλότερο σε σχέση με εκείνο άλλων τεχνικών μέτρων. Η αποτελεσματικότητα αυτή καταδεικνύεται άλλωστε και από την ευρεία εφαρμογή του σε όλες τις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες που πλήττονται συχνά από ακραία φυσικά φαινόμενα.

Η συμβολή των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) και ειδικότερα των δημόσιων, στην υπενθύμιση λήψης των ενδεδειγμένων προληπτικών μέτρων από το κοινό, είναι επίσης πολύ σημαντική στη διαχείριση μιας φυσικής καταστροφής. Η συμβολή αυτή μπορεί να παρέχεται υπό μορφή «ελκυστικών» μηνυμάτων υπενθύμισης προς τους πολίτες για τη λήψη των μέτρων εκείνων που συνιστώνται πριν την εκδήλωση μιας φυσικής καταστροφής, ώστε να μετριασθεί η ένταση των επιπτώσεών της. Τα μηνύματα αυτά, και ανάλογα με το είδος της καταστροφής και την εποχή του έτους, μπορούν να εκπέμπονται και όλη τη χρονιά. Ειδικότερα αυτά μπορεί να αναφέρονται π.χ. στα αναγκαία μέτρα μείωσης της κατανάλωσης νερού το καλοκαίρι, στην εξοικονόμηση νερού από τις βροχές του χειμώνα, στη διαχείριση της άγριας βλάστησης περιαστικών και αγροτικών περιοχών το καλοκαίρι, στους καθαρισμούς των ρεμάτων, χανδάκων και φρεατίων το χειμώνα κ.λπ.

Η αναγκαιότητα λήψης τέτοιων «υπενθυμιστικών» μηνυμάτων απορρέει από την περιορισμένη δυνατότητα της μνήμης του ανθρώπου, αφού ο ίδιος ξεχνά γρήγορα την πιθανότητα εκδήλωσης μιας νέας φυσικής καταστροφής, όταν επουλωθούν οι πληγές από την προηγούμενη. Όμως, και η δύναμη τέτοιων μηνυμάτων, για παρακίνηση του κόσμου προς ενεργό δράση για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος είναι δεδομένη, αν λάβουμε υπόψη τον καταιγισμό ποικίλων διαφημίσεων που δεχόμαστε από τα ΜΜΕ σε καθημερινή βάση. Κατά συνέπεια, το συγκεκριμένο μέτρο είναι σημαντικό για τη μείωση των επιπτώσεων από φυσικές καταστροφές και η εξέταση της αποδοχής του, αφήνεται στην κρίση των ΜΜΕ.

Τα τέσσερα κοινωνικά μέτρα που αναφέρθηκαν και εξετάστηκαν αδρομερώς στο άρθρο, δεν είναι προφανώς τα μόνα χαμηλού σχετικά κόστους υλοποίησης, για το μετριασμό των επιπτώσεων μιας φυσικής καταστροφής στην περίοδο της οικονομικής κρίσης της χώρας μας, ή και για την αποτροπή εκδήλωσης ενός αριθμού από αυτές. ¶λλα παρόμοια τέτοια μέτρα ίσως θα μπορούσαν να προσδιορισθούν από τα προγράμματα διαχείρισης φυσικών καταστροφών της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας. Τα συγκεκριμένα όμως κοινωνικά μέτρα δείχνουν τη δυνατότητα καλύτερης εξέτασης και επανασχεδιασμού της αντιμετώπισης αυτών των φυσικών φαινομένων σε περίοδο οικονομικής κρίσης.

Βέβαια, εκτός της περίπτωσης των ακραίων φυσικών φαινομένων, εξέταση και επανασχεδιασμός προφανώς απαιτείται και για άλλες αναπτυξιακές δραστηριότητες του αγροτικού (γεωργικού, δασικού, κτηνοτροφικού, αλιευτικού κ.λπ.) τομέα και όχι μόνο γιΆ αυτόν, ώστε να υλοποιηθούν αυτές με χαμηλότερο κόστος κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Οι δραστηριότητες αυτές μπορούν προφανώς να προσδιοριστούν και εξετασθούν αναλυτικότερα, από τους καθΆ ύλη εξειδικευμένους επιστήμονες της χώρας μας.