Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
(Αλληλεξάρτηση για αειφόρο τουριστική ανάπτυξη)

Μέρος 3ο
Επιπτώσεις του τουρισμού στο δομημένο και φυσικό περιβάλλον

Α) Δομημένο περιβάλλον:

Το δομημένο περιβάλλον, ειδικά με ιστορική και πολιτιστική αξία, δέχεται συχνά πιέσεις εξαιτίας του ενδιαφέροντος που παρουσιάζει. Προβλήματα υποβάθμισης αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων, προβλήματα ηχορύπανσης αλλά και αισθητικής, ρύπανσης εμφανίζεται συχνά σε αυτές τις περιπτώσεις. Πολλοί ιστορικοί οικισμοί και μνημεία τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα (π.χ. αρχαίο θέατρο Επιδαύρου, Κνωσός, Φαιστός κ.α) απειλούνται από τις χιλιάδες επισκέψεις κάθε χρόνο. Η φθορά των μαρμάρων, των τοιχογραφιών είναι μερικά μόνο από τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν.

Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι σε ορισμένες περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί ότι ο τουρισμός μπορεί να συμβάλλει θετικά στην προστασία και ανάδειξη ορισμένων φυσικών περιοχών, αρχαιολογικών χώρων. (π.χ. για χάρη τουριστικής ανάπτυξης και πόλου έλξης τουριστών και προστασίας ιστορικών και πολιτιστικών μνημείων, το Υπουργείο Πολιτισμού, σε συνεργασία με την Αρχαιολογία πριν εκδόσει άδεια ανέγερσης ξενοδοχείων και άλλων τουριστικών καταλλυμμάτων ζητά τη γνωμοδότηση τους και σε θετική απάντηση εγκρίνει, διαφορετικά απορρίπτει).

Σε πολλές περιοχές η ανάπτυξη του τουρισμού και το ενδιαφέρον του για την ιστορία και ιδιαίτερα των παραδοσιακών οικισμών ενθάρυνε τους κατοίκους να προχωρήσουν σε μια αναπαλαίωση πολλών κτηρίων τα οποία στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν είτε για τους ίδιους ως κατοικία είτε ως τουριστικές ξενώνες, μαγαζιά κα. Τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να συναντήσει κανείς σε πολλές περιοχές στην Ελλάδα (ο οικισμός Οίας στη Σαντορίνη το Γαλαξίδι κ.α.).

Αυτό που θα πρέπει να τονισθεί είναι ότι οι περισσότερες επεμβάσεις στο δομημένο περιβάλλον μιας περιοχής είναι κύρια μη αντιστρεπτού χαρακτήρα, δηλαδή υπάρχει μια πολύ περιορισμένη δυνατότητα, εκ των υστέρων, παρέμβασης για την αποκατάσταση ή βαλτίωση της εικόνας του τουριστικού προορισμού.

Εκτός όμως από το δομημένο περιβάλλον αρνητικές επιπτώσεις και σε διπλάσιο σχεδόν αριθμό παρατηρείται στην αυθαίρετη δόμηση, η αστικοποίηση του παράκτιου χώρου, ενώ τα έργα υποδομής (Αεροδρόμια, Λιμάνια, Μαρίνες, Αλιευτικά Καταφύγια, σταθμοί μεταφοράς κ.α). Αν και είναι προφανές ότι η παρουσία τεχνικής υποστήριξης είναι απαραίτητη προυπόθεση για την ανάπτυξη του τουρισμού, συχνά δημιουργούνται προβλήματα, καθώς η κατασκευή της (παρά τις περιβαλλοντικές μελέτες) δεν λαμβάνει υπόψη της τις τοπικές ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντος.

Β) Φυσικό περιβάλλον:

Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στο φυσικό περιβάλλον, πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε χωριστά ανάλογα με τα φυσικά οικοσυστήματα και περιοχές. Έτσι μπορούμε να διακρίνουμε τις επιπτώσεις σε: α) Παράκτιες και νησιώτικες περιοχές. β) Ορεινές περιοχές. γ) Περιοχές με ιδιαίτερη οικολογική αξία και δ) Αστικές περιοχές.

α) Παράκτιες και νησιώτικες περιοχές: H ανάπτυξη του τουρισμού στη χώρα μας ειδικά, παραμένει συνδεδεμένη κύρια με τις παράκτιες και νησιώτικες περιοχές. Αυτό οφείλεται σε ένα μεγάλο βαθμό στην υιοθέτηση του κυρίαρχου μοντέλου του τουρισμού (τουρισμός των 4s: sun sea, sund, sex). Στην Ελλάδα το 90% όλων των τουριστικών δραστηριοτήτων - συμπεριλαμβανομένης και της αναψυχής - βρίσκονται συγκεντρωμένα στις ακτές. Περιληπτικά μποτούμε να αποδώσουμε στη τουριστική ανάπτυξη τις παρακάτω επιπτώσεις σε σχέση με το παράκτιο περιβάλλον:

- Σημαντικές πιέσεις στους τοπικούς πληθυσμούς λόγω της υπερσυγκέντρωσης της τουριστικής ανάπτυξης, η οποία ξεπερνά συχνά τα όρια αναοχής του συστήματος.

- Αλλοιώσεις στα χαρακτηριστικά και φυσιογνωμία μικρών και παραδοσιακών οικισμών.

- Η περιορισμένη ύπαρξη υδάτινων αποθεμάτων σ΄όλες τις παράκτιες Μεσογειακές χώρες έχει οδηγήσει σε υποβάθμιση της ποιότητας ως αποτέλεσμα της υπεράντλησης. Για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες αυτές συχνά κατασκευάζονται μονάδες αφαλάτωσης (υπάρχουν αρκετές σε ξενοδοχεία των βορείων παραλίων της Κρήτης, Greta Sun, Greta Maris κ.α.) οι οποίες βέβαια δημιουργούν άλλες πιέσεις στο περιβάλλον μετατοπίζοντας και όχι επιλύοντας το πρόβλημα.

- Ρύπανση των υπογείων υδάτων, ακτών, ποταμών, λιμνών, θαλάσσιου νερού λόγω απουσίας επαρκούε υποδομής (εμφάνιση φαινομένων ευτροφισμού).

- Υποβάθμιση ευαίσθητων παράκτιων οικοσυστημάτων, όπως οι αμμοθίνες, όπου η ανάγκη απόληψης άμμου δημιουργεί λαγούμια και αλλαγή στη φυσιογνωμία στου σχηματισμούς αυτούς (π.χ. Καλαμάκι, Τυμπάκι, κ.α).

-Η κατασκευή έργων όπως οι μαρίνες σκαφών αναψυχής, κυματοθραύστες, μπορεί να προκαλέσει απώλεια άμμου, καθώς η κίνηση των ρευμάτων, τα οποία συντελούσαν στην αναπλήρωση της άμμου έχει τώρα τροποποιηθεί ή εμποδιστεί πλήρως με αποτέλεσμα την διατάραξη των παράκτιων οικοσυστημάτων και της θαλάσιας ζωής. Η τουριστική ανάπτυξη και η δημιουργία δρόμων κοντά στις ακτές οδηγεί επίσης σε σταδιακή μείωση της ποσότητας της άμμου. (Η Κρήτη χωρίς ακτομηχανικές μελέτες έχει κατασκευάσει μια σειρά τέτοιων έργων, τα οποία δημιουργούν προβλήματα στην παράκτια ζώνη)

- Απώλεια γεωργικής γής, συχνά υψηλής παραγωγικότητας για τουριστική ανάπτυξη, εις βάρος κυρίως του πρωτογενούς τομέα.

- Ορισμένες αθλητικές δραστηριότητες όπως αυτές στη περιοχή της Χερσονήσου αποτελούν αιτία ρύπανσης και περιβαλλοντικής υποβάθμισης (οχλήσεις, θόρυβος κ.α).

- Υποβάθμιση ή και απώλεια αρχαιολογικών και ιστορικών πόρων, ιδιαίτερα όταν η αξία τους δεν είναι αναγνωρισμένη και ταυτόχρονα υπάρχουν σημαντικές πιέσεις.

Τα νησιά αν και φιλοξενούν τον ίδιο τύπο επισκεπτών με τις παράκτιες περιοχές αποτελούν μια ιδιαίτερη περίπτωση εξαιτίας της ύπαρξης μιας ευαίσθητης ισορροπίας μεταξύ περιβάλλοντος, οικονομίας και κοινωνίας.

Τα νησιά εξαιτίας του μικρού μεγάθους και της απομόνωσης από τις ηπειρωτικές επριοχές εμφανίζουν μεγαλύτερη ποικιλότητα ως οικοσυστήματα τα οποία όμως ταυτόχρονα παρουσιάζουν αυξημένη ευαισθησία στις διάφορες διαταραχές. Εκτός όμως από τις οικολογικές ιδαιτερότητες φαίνεται ότι οι νησιώτικες κοινωνίες παρουσιάζουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και στην κοινωνική οργάνωση. Η οικονομική τέλος ανάπτυξη των νησιών φαίνεται να αντιμετωπίζει, ιδιαίτερα στην εποχή μας, σημαντικούς περιορισμούς λόγω των περιορισμένων πόρων, του μεγέθους της τοπικής αγοράς, της δυσκολίας στην πρόσβαση κ.α (ΥΠΕΧΩΔΕ 1994).

Στο πλαίσιο αυτό συχνά αρκετές παραδοσιακές δραστηριότητες αποδεικνύεται ότι δεν είναι βιώσιμες. Ο τουρισμός προβάλλει ως η εναλλακτική δυνατότητα και όχι πάντα αδικαιολόγητα. Η τουριστική ανάπτυξη κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις είναι δυνατό να λειτουργήσει θετικά χωρίς βέβαια να θεωρείται από μόνη της πανάκεια για την οποίαδήποτε ανάπτυξη. Παράλληλα απαιτείται προσοχή στο είδος του τουρισμού που θα ενθαρρυνθεί στην περίπτωση των μικρών νησιών που παρουσιάζουν όπως ήδη έχει αναφερθεί ορισμένες ιδιαιτερότητες. Το μοντέλο του μαζικού τουρισμού φαίνεται κατ΄αρχήν ακατάλληλο καθώς απαιτεί σημαντικές υποδομές και κατ' επέκταση σημαντικές παρεμβάσεις στο ευαίσθητο νησιώτικο οικοσύστημα.

Το ζήτημα συνεπώς είναι δεν είναι τουρισμός ή όχι, αλλά τι είδους τουρισμός είναι κατάλληλος για τα ιδιαίτερα οικοσυστήματα.

συνεχίζεται...

ΜΑΝΟΛΗΣ ΒΟΥΤΥΡΑΚΗΣ
ΦΥΣΙΚΟΣ ΠΕΡΙΒ/ΓΟΣ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ Σ.Π.Α.Π.Ε.Κ.Ε.Ε.Κ.