Τα μοντέλα τουριστικής ανάπτυξης των ορεινών όγκων στην Ευρώπη μπορούν να αποτελέσουν πρότυπα ανάπτυξης και για τους ορεινούς όγκους της Ελλάδας και ειδικότερα της Κρήτης.

Η τουριστική ανάπτυξη του ορεινού όγκου των ¶λπεων πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με δύο κυρίαρχα μοντέλα, διαφορετικά εκ φύσεως μεταξύ τους, τα οποία σχετίζονται με το βαθμό αποδιάρθρωσης των ορεινών αγροτικών κοινωνιών και οικονομιών.

Πρόκειται για το μοντέλο του "Τυρόλου" και το "Γαλλικό" μοντέλο τα οποία μοιράζονται κατά άνισο τρόπο τον Αλπικό τουριστικό χώρο.

Το μοντέλο του Τυρόλου το οποίο συχνά γενικεύεται μέσα από την ονομασία "Αυστριακό μοντέλο" χαρακτηρίζεται σαν ένα μοντέλο "ήπιου τουρισμού"

Αντίθετα το "Γαλλικό μοντέλο" εμπεριέχει τον χαρακτηρισμό του "σκληρού τουρισμού".

Φυσικά οι απόψεις διίστανται και οι διακρίσεις μεταξύ "ήπιου" και "σκληρού" τουρισμού χαρακτηρίζονται από σχετικότητα.

Το μοντέλο του "Τυρόλου"
Η κύρια και ουσιαστική αρχή του μοντέλου του "Τυρόλου" είναι ότι η τουριστική ανάπτυξη, υπήρξε ελεγχόμενη εξ αρχής από τις αγροτικές κοινωνίες του ορεινού όγκου των ¶λπεων, οι οποίες γνώριζαν να διατηρήσουν τον έλεγχο της εδαφικής ιδιοκτησίας τους και καταυτόν τον τρόπο να ιδιοποιηθούν την προκαλούμενη από την τουριστική ανάπτυξη υπεραξία.

Τρεις ουσιαστικοί παράγοντες καθόρισαν την ανάπτυξη του μοντέλου:

α. Αυτό στηρίχθηκε στην αρμονική συνύπαρξη δύο συμπληρωματικών συχνά δραστηριοτήτων, της αγροτικής και της τουριστικής, όπου η μια τροφοδοτούσε την άλλη.

Απόρροια αυτής της δυαδικής σχέσης υπήρξε η αύξηση της πολυδραστηριότητας, παραδοσιακή αναγκαιότητα για την οικονομική και κοινωνική υπόσταση των ορεινών πληθυσμών.

Ο αγρότης είναι ταυτόχρονα ιδιοκτήτης ενοικιαζομένων δωματίων ή ξενοδόχος ή moniteur του Ski ή διαχειριστής μικρών Ski-Lifts, ή οδηγός βουνού κλπ.

β. Η αλληλοκάλυψη που υπάρχει μεταξύ αγροτικού και τουριστικού χώρου. Οι τουριστικοί σταθμοί δημιουργήθηκαν στη συνέχεια των μικρών παραδοσιακών χωριών με αποτέλεσμα να υπάρχει χωρική συνέχεια και σεβασμός της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.

γ. Η δημιουργία αξιόλογων τουριστικών οργανώσεων ομοσπονδιακής μορφής. Σε κάθε σταθμό η αρμόδια οργάνωση συγκεντρώνει όλους τους αποδέκτες της τουριστικής δραστηριότητας, αντλεί οικονομικούς πόρους και εξασφαλίζει την προβολή-προώθηση, την animation και τη συντήρηση του σταθμού. Υπάρχουν επομένως δομές οι οποίες χαρακτηρίζονται αποτελεσματικά τόσο σε τοπικό επίπεδο όσο και σε περιφερειακό, εθνικό και διεθνές με τη συνεχή και εμπορική εκπροσώπηση του σταθμού.

Τα πλεονεκτήματα του μοντέλου του "Τυρόλου" είναι αρκετά. Γι’ αυτό το λόγο έχει αποτελέσει αντικείμενο μίμησης από πολλές ορεινές περιοχές.

Μερικά εξ αυτών είναι τα ακόλουθα:
η ποιότητα του χώρου υποδομής.
η καλαισθησία των αγροτικών τοπίων.
ο βαθμός συντήρησης των ορεινών τοπίων.
τα ξύλινα σπίτια ή οι τοιχογραφίες.
τα γεράνια στα παράθυρα.
κλπ.

Είναι φανερό λοιπόν ότι οι Τουριστικοί παραγωγοί στο Τυρόλο υλοποιούν στο έπακρον την ιδέα που καλλιεργούν οι δυνητικοί τουρίστες για το τουριστικό προϊόν των ορεινών όγκων: ανθοστόλιστα chalets, καλαίσθητα τοπία, επαρκείς υπηρεσίες, άνεση κλπ.

Η ποιότητα της υποδοχής στην περιοχή του Τυρόλου και οι προσφερόμενες υπηρεσίες από τους αγροτικούς πληθυσμούς χαρακτηρίζονται υψηλότερες των γαλλικών.

Οι αγρότες έμαθαν να υποδέχονται και να διαχειρίζονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την τουριστική πελατεία, προκειμένου να την καταστήσουν επαναλαμβανόμενη. Ουσιαστικά ανταποκρίνονται στην ποιότητα του "ορεινού πλαισίου" εντός του οποίου διαμορφώνεται και αναπτύσσεται η τουριστική δραστηριότητα.

Η συνύπαρξη της τουριστικής ταυτόχρονα με την αγροτική δραστηριότητα είχε σαν αποτέλεσμα.
- να σταματήσει η παρακμή των αγροτικών οικονομιών.
- να βραδύνει η πληθυσμιακή έξοδος από τις αγροτικές περιοχές.
- να μετριάσει την πληθυσμιακή αύξηση των αστικών κέντρων

Ταυτόχρονα συνέβαλε:
- στη συντήρηση και την καλαισθησία του φυσικού τοπίου.
- στη δημιουργία συμπληρωματικών αγροτικών καλλιεργειών.
- στην επίτευξη μιας διπλής τουριστικής περιόδου, η οποία επιμηκύνεται και στις ενδιάμεσες περιόδους.

Τα τουριστικά καταλύματα των Αυστριακών ορεινών περιοχών φθάνουν σε υψηλά ποσοστά πληρότητας από τον Ιούνιο και διατηρούν αξιόλογη τουριστική δραστηριότητα και μετά το τέλος της καλοκαιρινής περιόδου, η οποία συνεχίζεται μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου.

Αντίθετα οι περισσότεροι γαλλικοί σταθμοί βλέπουν τις πληρότητές τους να μειώνονται στο ελάχιστο στα τέλη της καλοκαιρινής περιόδου.

Τα χειμερινά σπορ επιτρέπουν μια συνέχιση των δραστηριοτήτων των σταθμών από το Δεκέμβριο μέχρι τον Απρίλιο-Μάιο.

Όμως το μοντέλο του Τυρόλου δεν έχει μόνον πλεονεκτήματα αλλά παρουσιάζει και μια σειρά μειονεκτημάτων.

Αυτά είναι τα ακόλουθα:
- οι σταθμοί αυτού του μοντέλου δημιουργήθηκαν για να ικανοποιήσουν κατεξοχήν τις ανάγκες του καλοκαιρινού παραθεριστικού τουρισμού και λιγότερο τις ανάγκες για χειμερινά σπορ.
- τα Ski -Lifts είναι συνήθως απομακρυσμένα από τα τουριστικά καταλύματα.
- οι προσφερόμενοι για Ski χώροι δεν ανταποκρίνονται ούτε στην έκταση, ούτε στη δυσκολία των Γαλλικών.
- οι αγροτικές κοινωνίες "καλομαθαίνουν" οι "ενεργοί" αγρότες μειώνονται, και συχνά οι αγροτικές εκτάσεις παραμελούνται.
- η έλλειψη φθηνών εργατικών χεριών οδήγησε σε προσπάθειες αναπλήρωσης τους με ξένους (Ιταλοί, Τούρκοι, Γιουγκοσλάβοι).

Το μοντέλο του "Τυρόλου" εμφανίζεται κυρίαρχο στις γερμανόφωνες περιοχές του ορεινού όγκου των ¶λπεων, ακολουθώντας διάφορες παραλλαγές.

Συναντά κανείς το μοντέλο του "Τυρόλου" στην Haute Bariere, ανεπτυγμένο σε ένα πλαίσιο όπου το δασικό στοιχείο υπερτερεί του αγροτικού.

Στην γερμανόφωνη Ελβετία το ποσοστό των ενοικιαζομένων δωματίων είναι πολύ μικρότερο απ’ότι στην Αυστρία. Η κυρίαρχη μορφή είναι οι ενοικιάσεις επιπλωμένων διαμερισμάτων, παρόμοια με εκείνες της Γαλλίας.

Το νότιο Τυρόλο με τα αμπέλια του και τις μηλιές του προσφέρει μια εναλλακτική μεσογειακή εικόνα σε σχέση με το Βόρειο.

Το Γαλλικό μοντέλο
Πρόκειται για το μοντέλο των σταθμών των χειμερινών σπορ, που χαρακτηρίζονται σαν "ολοκληρωμένοι". Δεν αφορά επομένως το σύνολο των σταθμών αλλά ανταποκρίνεται κατ’ εξοχήν στη γενιά που δημιουργήθηκε μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.

Αυτοί οι σταθμοί παρουσιάζουν δύο βασικά κοινά σημεία εκ των οποίων απορρέει μια σειρά άλλων:

Αυτά είναι:
- οι σταθμοί του "γαλλικού" μοντέλου δημιουργήθηκαν "ex nihilo" και σε μεγάλα υψόμετρα, επομένως μακριά από τις μόνιμες κατοικίες των αγροτικών πληθυσμών.
- οι σταθμοί του "γαλλικού" μοντέλου επινοήθηκαν, σχεδιάσθηκαν και κατασκευάσθηκαν από εταιρείες των αστικών κέντρων, συχνά του Παρισιού, οι οποίες αγνοούσαν παντελώς τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα των πληθυσμών των ορεινών όγκων.

Τα πλεονεκτήματα του "γαλλικού" μοντέλου είναι τα ακόλουθα:
-  η τεχνική επιτυχία των σταθμών (εξαγώγιμο προϊόν).

Το τμήμα των "Trois Valees" (Courchevel, Meribel le Mottaret και οι Menuires-Val Thoreus) καλύπτει 250. 000, συγκεντρώνει 200 Ski-Lifts, 260 πίστες αλπικού σκι (500 χλμ. μήκους) 100 χλμ. πίστες σκι καταβάσεων, 600 κανόνια χιονιού.

Τα Ski-Lifts απασχολούν περισσότερα από 1000 άτομα το χειμώνα και μπορούν να εξυπηρετούν 180. 000 σκιέρ την ώρα. Η ικανότητα υποδοχής τους ξεπερνά τις 100. 000 κλίνες.
- η δημιουργία των σταθμών σε κοιλάδες που παρουσιάζουν έντονο δημογραφικό πρόβλημα σταμάτησε την έξοδο των αγροτικών πληθυσμών και δημιούργησε όλες εκείνες τις προϋποθέσεις που καθιστούσαν εφικτή την άφιξη νέων πληθυσμών στους ορεινούς όγκους.
-  η δυνατότητα συγκράτησης εντός Γαλλίας των Γάλλων σκιέρ, οι οποίοι ελλείψει επαρκών και οργανωμένων σταθμών επισκέπτονταν τους σταθμούς της Αυστρίας και της Ελβετίας.

Τα μειονεκτήματα του "γαλλικού" μοντέλου είναι τα εξής:
- Οι σταθμοί σύμφωνα με τη φιλοσοφία που επινοήθηκαν και δημιουργήθηκαν υπήρξαν εξ αρχής απομακρυσμένοι φυσικά αλλά και ψυχολογικά από τους αγροτικούς πληθυσμούς των ορεινών όγκων. Στις γαλλικές ¶λπεις παρατηρείται αρκετά συχνά οι σταθμοί Χειμερινών σπορ να ευρίσκονται σε ένα υψόμετρο άνω των 600-800 μέτρων από τον πλησιέστερο αγροτικό πυρήνα, δηλαδή σε μια απόσταση μεγαλύτερη των 20 χλμ.
- οι σταθμοί χαρακτηρίζονται από τις ογκώδεις διαστάσεις τους και την μη προσαρμοστικότήτά τους σε ένα φυσικό περιβάλλον συχνά εύθραυστο και περιορισμένο, χαρακτηριζόμενο τα τελευταία χρόνια "υπό απειλή". Οι αντιθέσεις πολλές φορές μοιάζουν να είναι "οξείς" και οι χαρακτηρισμοί "εργοστάσια του σκι" προσάγουν στο μοντέλο του καλοκαιρινού παραθεριστικού τουρισμού που αναπτύχθηκε στα παράλια της Μεσογείου.
-  αρκετοί σταθμοί συγκεντρώνουν άνω των 15. 000 κλινών, αμφισβητουμένων αρχιτεκτονικών επιλογών που προσεγγίζουν περισσότερο τα αστικά πρότυπα.
- συχνά δίνουν το έναυσμα για κριτική και τοποθετήσεις που αφορούν την "αποικιοκρατική" διάσταση αυτών των σταθμών και την εξάρτηση των ορεινών όγκων από απομακρυσμένα και ξένων συμφερόντων (μη συμπεριλαμβανόντων τους τοπικούς πληθυσμούς) κέντρα αποφάσεων.

οι περισσότεροι σταθμοί παρουσιάζουν μειονεκτήματα οικονομικής φύσεως στα οποία οι επενδυτές είχαν δώσει αρχικά μικρή σημασία. Τα μεγάλα υψόμετρα και το αυστηρό και λιτό τοπίο δημιούργησε σοβαρό πρόβλημα για την αποδοτική λειτουργία της καλοκαιρινής περιόδου και την ανάπτυξη άλλων μορφών τουρισμού.
-  η κριτική αυτών των σταθμών σαν αστικές επινοήσεις και κατασκευές δημιούργησαν μιαν αρνητική εικόνα του "γαλλικού" μοντέλου στο πνεύμα του δυνητικού τουρίστα. Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο παρατηρείται μια στροφή στη συνέχεια για προσαρμογή και ικανοποίηση των αναγκών της πελατείας. Στο σταθμό του Valmorel (1976) χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία του παραδοσιακά υλικά όπως πέτρα και ξύλο.

Απόρροια των ανωτέρω υπήρξε μια σειρά επιπτώσεων για τους ορεινούς αγροτικούς πληθυσμούς:
- οι αγροτικοί πληθυσμοί των ορεινών όγκων δεν ελήφθησαν σοβαρά υπόψη στο σχεδιασμό και την κατασκευή των σταθμών.
-  πούλησαν τις ιδιοκτησίες τους στην αξία γης προς αγροτική χρήση, δηλαδή σε πολύ χαμηλές τιμές ενώ την υπεραξία στη συνεχεία καρπώθηκαν οι επενδυτές,
- το μέγεθος των σταθμών, η πληθώρα των δραστηριοτήτων και γενικά η "ολοκληρωμένη" μορφή τους εμπόδισε συχνά τους τοπικούς αγροτικούς πληθυσμούς να συμμετάσχουν ενεργά, εκτός ενός περιορισμένου αριθμού ανειδίκευτων και εποχιακών θέσεων εργασίας.

Σήμερα, μετά τριάντα περίπου χρόνια από τη γέννηση του "γαλλικού" μοντέλου παρατηρείται μια σειρά μεταβολών σχετιζομένων με τον τρόπο λειτουργίας του.
- οι αρχικοί επενδυτές αποδεσμεύονται από την ολοκληρωτική διαχείριση των σταθμών. Οι περισσότερες επιχειρήσεις διατηρούν τη διαχείριση μόνο των Ski -Lifts και ενός τμήματος των τουριστικών καταλυμάτων.
- οι τοπικοί πληθυσμοί συμμετέχουν περισσότερο στη ζωή των σταθμών. Οι κοινωνικοί, οικονομικοί και ψυχολογικοί παράγοντες που εμπόδιζαν στα πρώτα στάδια την ενσωμάτωση τους, εμφανίζονται σήμερα λιγότερο ισχυροί.
- η χωρική διάσταση ωστόσο μεταξύ σταθμών χειμερινών σπορ και ορεινών αγροτικών κέντρων παραμένει.

Αξιολόγηση των δύο μοντέλων τουριστικής ανάπτυξης

Η φιλοσοφία του "μοντέλου" ανάγεται στο γεγονός ότι είναι σε θέση να δώσει ικανοποιητικές λύσεις εκτός τόπου εφαρμογής του.

Στην περίπτωση των δύο μοντέλων η εφαρμογή τους θεωρείται περιορισμένη, ουσιαστικά διότι ανταποκρίνονται σε διαφορετικά κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα ορεινών αγροτικών πληθυσμών.

Το μοντέλο του "Τυρόλου" στήριξε την ανάπτυξη του σε μια αγροτική κοινωνία, ακόμη δραστήρια, η οποία θέλησε να παραμείνει κυρίαρχος της ανάπτυξής της.

Το "γαλλικό" μοντέλο ανταποκρίνεται σε μία δημογραφική και κοινωνικό-οικονομική πραγματικότητα τελείως διαφορετική. Οι αγροτικές κοινότητες των υψιπέδων βρίσκονταν σε κοινωνικό-οικονομική αποδιάρθρωση και δημογραφική παρακμή.

Οι τοπικές κοινωνίες αποδυναμωμένες στο να δώσουν λύσεις αφήνονται στην παρέμβαση εξωγενών παραγόντων που δημιουργούν εισοδήματα και θέσεις εργασίας.

Συνεπώς κάθε "μοντέλο" είναι απόρροια της εξέλιξης δύο κοινωνιών τελείως διαφορετικών μεταξύ τους, γεγονός που περιορίζει αισθητά τις δυνατότητες εφαρμογής τους σαν μοντέλα τουριστικής ανάπτυξης των ορεινών όγκων.

Το μοντέλο του "Τυρόλου" μπορεί να χαρακτηρισθεί σαν κυρίαρχο στις περισσότερες περιοχές του ορεινού όγκου των ¶λπεων (Δολομίτες-Ιταλία, Val Gardena-Ελβετία, Grisons-Γερμανία. . κλπ) Επιπλέον εμπνέει μεγάλο αριθμό όχι μόνον τουριστών αλλά και τουριστικών παραγωγών οι οποίοι διαπιστώνονται όρια των δραστηριοτήτων του σκι και στρέφονται προς τον αγροτουρισμό όπου παρατηρείται στενή σχέση μεταξύ αγροκτηνοτροφικής παραγωγής και τουριστικής κατανάλωσης (π.χ. Γερμανόφωνες ¶λπεις, περιοχή του Beaufort στις Γαλλικές ¶λπεις. κλπ)

Αν και στις Γαλλικές ¶λπεις οι "σταθμοί-χωριά" (stations-villages) αντιπαρατίθενται στους "ολοκληρωμένους" σταθμούς εν τούτοις η ποιότητα της υποδοχής υστερεί πολύ της αντίστοιχης Αυστριακής.

Τα μοντέλα που αναπτύχθηκαν στον ορεινό όγκο των ¶λπεων δεν παρουσιάζουν μονοσήμαντη χρησιμότητα και λειτουργικότητα, αντίθετα χαρακτηρίζονται πολυσήμαντα και πολυλειτουργικά.

Το "Γαλλικό" μοντέλο οφείλει την ανάπτυξη του πρωτίστως στον ορεινό-χιονοδρομικό τουρισμό πλαισιωμένου με δραστηριότητες αναψυχής.

Η πολυμορφία της τουριστικής ζήτησης, η ανάδυση των ήπιων μορφών τουρισμού, ο ανταγωνισμός, η ιδιαιτερότητα των ορεινών όγκων, η πληθώρα και η ποικιλία των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων δημιούργησε δευτερευόντως μια ακολουθία συμπληρωματικών μορφών τουρισμού όπως.
- ο οικοτουρισμός.
- πολιτιστικός, εκπαιδευτικός, επιστημονικός, συνεδριακός τουρισμός.
- ο αθλητικός τουρισμός κλπ.

Το μοντέλο του "Τυρόλου" χαρακτηρίζεται πολυσήμαντο εξ αρχής με προτεραιότητα σε δραστηριότητες όπως:
- ο αγροτουρισμός.
- ο οικοτουρισμός
- ο παραθεριστικός τουρισμός.
- ο αθλητικός τουρισμός.
- τις οποίες συμπλήρωσε ο ορεινός-χιονοδρομικός τουρισμός.
ουσιαστικά πρόκειται για δύο πολυδιάστατα μοντέλα τουριστικής ανάπτυξης που στήριξαν την επιτυχία τους και τη διαφοροποίηση τους στα συγκριτικά πλεονεκτήματα που τους προσέφερε, κατά περίπτωση, το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον των ορεινών περιοχών.

Στην περίπτωση των δύο μοντέλων η εφαρμογή τους θεωρείται περιορισμένη, ουσιαστικά διότι ανταποκρίνονται σε διαφορετικά κοινωνικό-οικονομικά δεδομένα ορεινών αγροτικών πληθυσμών.

ΓΙΑΝΝΗΣ Χ. ΠΑΠΑΤΖΑΝΗΣ
ΑΝΤΙΔΗΜΑΡΧΟΣ ΔΗΜΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ
ΜΕΛΟΣ ΔΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.