|
Η ΚΡΙΣΗ ΘΕΛΕΙ ΚΑΛΟΠΕΡΑΣΗ! |
|
|
|
ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΘΡΩΝ -
Απόψεις
|
|
Γιάννης Σχίζας
,
Πέμπτη, 16 Οκτώβριος 2008
|
Του Γιάννη Σχίζα
Οι μείζονες και ενδογενείς κρίσεις του καπιταλιστικού συστήματος ήταν πάντοτε κρίσεις υπερπαραγωγής. Ακόμη και όταν δεν έπαιρναν την ευδιάκριτη όψη της σώρευσης καταναλωτικών αγαθών πάνω από την «απορροφητική ικανότητα» της αγοράς, οι κρίσεις εκδηλώνονταν με την αδρανοποίηση ενός τεράστιου παραγωγικού δυναμικού. Ο Σάμουελσον αναφερόταν στη διαδοχή ανοδικών και καθοδικών οικονομικών φάσεων από το 1795, ενώ στη δεκαετία του 1970 οικονομολόγοι όπως οι Μπάραν και Σουΐζυ κατέγραφαν την υποαπασχόληση των παραγωγικών δυνάμεων σε συνθήκες ύφεσης, σε πολλούς τομείς της μεταπολεμικής διεθνούς οικονομίας .
Στο προηγούμενο υφεσιακό επεισόδιο στις ΗΠΑ του 2001, ο Τζουλιέτο Κιέζα (Εποχή 22.7.2001)σημείωνε ότι η ζήτηση ηλεκτρονικών υπολογιστών βρισκόταν στο μισό της παραγωγικής δυναμικότητας, ενώ η ζήτηση αυτοκινήτων αντιστοιχούσε στο 75% της παραγωγής. Το 2001 πάλι, η γερμανική οικονομία σημείωνε μηδενικούς ρυθμούς ανάπτυξης, η ιαπωνική οικονομία προσέφευγε σε απολύσεις και αυτοχειριασμούς παραγωγικών μονάδων και οι οικονομολόγοι μιλούσαν καθαρά περί επανάληψης του υφεσιακού σκηνικού του 1991-1992.
Από το 1929 και εντεύθεν, η αντιμετώπιση των κρίσεων δια μέσου της κρατικής παρέμβασης, υπαγόρευε διάφορες απαντήσεις και λύσεις. Υπήρχαν οικονομολόγοι που υποστήριζαν ότι ήταν προτιμότερο, αντί της ανεργίας, να απασχολούνται εργάτες στο να σκάβουν λάκκους και στη συνέχεια να τους γεμίζουν(!), με στόχο αφενός να παρέχονται αμοιβές που θα τονώνουν τη ζήτηση και αφετέρου να διατηρείται σε «φόρμα» το εργατικό δυναμικό, εν όψει της παραγωγικής απασχόλησής του στην επόμενη ανοδική φάση! Στη μεταπολεμική περίοδο του «Κράτους Πρόνοιας», η αποδοχή και εμπέδωση των αντικυκλικών πολιτικών ήταν τέτοια ώστε οι προβληματισμοί να αναφέρονται μόνο στο είδος της αντιϋφεσιακής παρέμβασης. Την ίδια περίοδο στην Αμερική, το ερώτημα των δημοκρατικών διανοουμένων «Βούτυρο ή κανόνια», δήλωνε ακριβώς την ανάγκη πρόκρισης μιας αντιϋφεσιακής πολιτικής υπέρ της λαϊκής κατανάλωσης και εις βάρος μιας πολιτικής στρατιωτικών παρεμβάσεων.
Οι πόλεμοι αποτέλεσαν μια «εναλλακτική» μέθοδο διοχέτευσης του παραγωγικού δυναμικού και στήριξης της παραπαίουσας καπιταλιστικής οικονομίας. Η Γερμανία βγήκε από το παραγωγικό τέλμα της δεκαετίας του 1920 μόνο μετά τους εξοπλισμούς του 1933-36, η Αμερική «καθάρισε» με την ύφεση του 1938 -39 μόνο όταν μπήκε για τα καλά στον Β Παγκόσμιο πόλεμο, ενώ ανάλογες «συμπτώσεις» υφεσιακών καταστάσεων και πολεμικών εμπλοκών παρατηρήθηκαν το 1966 με το Βιετνάμ, το 1991 με τον πόλεμο «του Κόλπου» και το 2003 με το Ιράκ. Η κερδοσκοπία που είχε ως βάση όχι ενυπόθηκα δάνεια κατοικίας αλλά ανθρώπινους θανάτους, είχε τη «χάρη» του «καπιταλισμού της συμφοράς», αλλά όχι και το όνομα: Αυτό το απέκτησε μετά τον όλεθρο από το Τσουνάμι στη νοτιοανατολική Ασία του 2005 , όταν οι επιχειρηματίες έσπευδαν να επωφεληθούν της καταστροφής εξαγοράζοντας ο,τιδήποτε έκριναν ως μελλοντικά επικερδές...
ΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΑΧΥΣΑΡΚΗ ΔΕΝ ΘΕΡΑΠΕΥΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ...
Οι κρίσεις είναι αποτελέσματα της υπερεπένδυσης, η υπερεπένδυση προέρχεται από την υπερεκμετάλλευση των μισθωτών και από την υστέρηση της συνολικής καταναλωτικής τους ικανότητας σε σχέση με την συνολική παραγωγή. Εάν για μια στιγμή ο πόλεμος αποκλεισθεί ως μέσο αντικυκλικής πολιτικής, τότε η «τιθάσευση του οικονομικού κύκλου» μπορεί να επέλθει δια μέσου της ανόδου της κατανάλωσης στα επίπεδα του παραγωγικού δυναμικού . Η αύξηση των μισθών και γενικά των εισοδημάτων που κατευθύνονται πρωτίστως στην κατανάλωση και ελάχιστα έως καθόλου στην αποταμίευση – επένδυση, οδηγεί στην αντιμετώπιση του ζητήματος. Στην ίδια «θεραπεία» οδηγεί και η εκτός της αγοράς διανομή εισοδημάτων προς κατανάλωση, φερΆ ειπείν από το Κράτος υπό τη μορφή επιδομάτων και ενισχύσεων, μηδέ των δωροεπιταγών του Τζωρτζ Μπους εξαιρουμένων! Το πρόβλημα όμως είναι ότι η τέτοια συμπεριφορά, που πρέπει να είναι διεθνής ή τουλάχιστον πολυ-εθνική, προσκρούει στη πρακτική συγκεκριμένων κεφαλαιακών συμφερόντων και εθνικών σχηματισμών, που ελπίζουν «να τη βολέψουν» με τη μέθοδο της ακόμη παραπέρα συμπίεσης του εργασιακού κόστους και της όξυνσης του οικονομικού ανταγωνισμού. Ακόμη σημαντικό είναι το ότι οι πολιτικοί, «τοις κείνων (χ)ρήμασι πειθόμενοι», εννοούν ως στήριξη της οικονομίας πρωτίστως την διατήρηση των υπαρκτών επιχειρήσεων και διαρθρώσεων και δευτερευόντως την ενίσχυση της ελλειμματικής καταναλωτικής ζήτησης. Το φαινόμενο είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού στα μίντια των τελευταίων εβδομάδων: Κρατικοί παράγοντες, οικονομολόγοι του κατεστημένου και θιασώτες της συμβατικής πολιτικής, ασχολούνται με την «φαινομενολογία» της κρίσης, με τις χρηματοπιστωτικές και άλλες ορατές όψεις της, παρουσιάζοντας το υφεσιακό επεισόδιο σχεδόν ως ουρανοκατέβατο και αποφεύγοντας μια ουσιαστική ανάλυση της ελλειμματικής καταναλωτικής ζήτησης. Όσον αφορά τη κατηγορία των «προοδευτικών» πολιτικών, αυτοί συνήθως δεν έχουν να πουν τίποτε περισσότερο από «τους λαθεμένους κυβερνητικούς χειρισμούς» και άλλα αντιπολιτευτικά παρόμοια, παραγνωρίζοντας τον χαρακτήρα του οικονομικού κύκλου ως δομικής ιδιότητας του καπιταλισμού, ως διαδοχής οικονομικών φάσεων αναπόφευκτης όσο η διαδοχή του καλοκαιριού από το χειμώνα...
Οι κοινωνίες της υπερκατανάλωσης και της σπατάλης αντιμετωπίζουν με πανικό την εξελισσόμενη κρίση, ενώ από την άλλη πλευρά οι επικριτές παρατηρούν με χαιρεκακία την «προσγείωση» στη σύνεση και στη λιτότητα. Όμως οι κρίσεις δεν θεραπεύουν τις παχύσαρκες οικονομίες του φτασμένου καπιταλισμού : Η επόμενη ανάκαμψη απλά και μόνο θα συνεπιφέρει μια διαφορετική διανομή του εισοδήματος μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. «Οικολο-λιτότητα», ως μοντέλο ποιότητας της προσωπικής ζωής και συνετής διαχείρισης των φυσικών πόρων, μπορεί να προέλθει μόνο από την ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησης και όχι από συγκυριακές καταστάσεις...
Η «ΑΓΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ» ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ
Μήπως η αντιμετώπιση της κρίσης επιβάλλει τον προσωρινό εξαγιασμό της «υπαρκτής» κατανάλωσης, που σε μεγάλο βαθμό συνίσταται από προϊόντα καταστρεπτικά για την ποιότητα της ζωής και του περιβάλλοντος; Μήπως θα πρέπει να υπάρξει ένα «οικολογικό μορατόριουμ» στην κριτική ενάντια στην ανορθολογική κατανάλωση ιδιωτικών μεταφορικών μέσων, στην οικοδόμηση εξοχικών κατοικιών με ανακτορικές προδιαγραφές, στην υπερβολική κρεοφαγία και πολυφαρμακία, στις ενεργειοβόρες και «σκουπιδογόνες» πρακτικές, γενικώς απέναντι σε όλα τα συμβατικά προϊόντα - που έχουν όμως το προσόν να παράγουν άμεσα και έμμεσα απασχόληση, να ανοίγουν αγορές και να δημιουργούν κέρδη και εισοδήματα;
Δεν χωράει αμφιβολία ότι ένα μέρος από τη σημερινή κατανάλωση είναι περιττό, προβληματικό για την ποιότητα ζωής και αγχογόνο, ενώ επίσης είναι αναντίρρητο ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού βρίσκεται στα όρια της φτώχειας. Όμως μια αντιυφεσιακή πολιτική τόνωσης της ζήτησης θα μπορούσε να λάβει υπόψη την ελλείπουσα ποιότητα των μεν και την ελλείπουσα ποσότητα των δε. Θα μπορούσε να προωθήσει νέου τύπου δράσεις , αντιμετωπίζοντας τα βουλητικά σύνδρομα των πρώτων και τα στερητικά σύνδρομα των δεύτερων. Με αυτό ακριβώς το πνεύμα υπογράμμιζα σε προηγούμενο άρθρο * τη δυνατότητα μιας άλλης αντικυκλικής πολιτικής, μακριά από τα στερεότυπα της ενίσχυσης κάποιων επιχειρηματιών που παράγουν είδη προβληματικά για την βιόσφαιρα και την ποιότητα ζωής: «Το κράτος θα μπορούσε να «εισάγει» ενεργό ζήτηση στην οικονομία, όχι απλά και μόνο γεμίζοντας τις τσέπες κάποιων αλλά καινοτομώντας στους τομείς της ενέργειας, των μεταφορών, των ποιοτικών γεωργικών προϊόντων... Η επιλεκτική αντιυφεσιακή παρέμβαση θα μπορούσε να στοχεύει σε ένα «μεταϋφεσιακό» σκηνικό πιο πράσινο και οικολογικό».
Οι ιδέες αυτές φαίνεται πως αρχίζουν να απασχολούν ποικίλους διαμορφωτές της κοινής γνώμης – πέραν διαφόρων αδέξιων αντιγραφέων που θεραπεύουν με λογοκλοπές το προσωπικό τους έλλειμμα δημιουργικότητας. Παράδειγμα οι απόψεις του διαβόητου χρηματιστηριακού παράγοντα Τζωρτζ Σόρος: Αυτός ο τελευταίος υποστηρίζει σε συνέντευξή του στο Νουβέλ Ομπσερβατέρ (5.10.2008) όχι μόνο ότι «η αμερικανική κυβέρνηση οφείλει να υποδαυλίσει τη ζήτηση» αλλά και επί πλέον ότι «το κράτος πρέπει να συμβάλει στην ανάπτυξη νέων μορφών ζήτησης». Και σαν τέτοιες ο Σόρος εννοεί τις προερχόμενες από την υποστήριξη «ενός δυναμικού κλάδου απορρύπανσης, για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής». Υπογραμμίζει ο Σόρος : «Η μείωση των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων προϋποθέτει επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, που όμως συν τω χρόνω θα λειτουργήσουν ως κινητήρας της οικονομικής ανάπτυξης, αντισταθμίζοντας κατά κάποιο τρόπο τη μειούμενη κατανάλωση».
Το μεγάλο ζήτημα αυτής της συγκεκριμένης κρίσης που συμπίπτει με την κρίση της βιόσφαιρας, είναι όχι απλά και μόνο να παρέλθει χωρίς πολέμους, αλλά και να μην οδηγήσει σε επανάληψη του περιβαλλοντοκτόνου μοντέλου, με τη συμβατική παραγωγή και κατανάλωση.Δηλαδή να μην εισπράξουμε «μία από τα ίδια», σε ένα σκηνικό μεγαλύτερης οικονομικής ανάπτυξης...
* «Η υπαρκτή ύφεση και η οικολογία», ΕΠΟΧΗ 21.9.2008
.
ecocrete.gr . |
|
Cavo Sidero
