Τροπικά και άλλα ξενικά ζώα και φυτά έχουν εισβάλλει οικολογικά και στις ελληνικές θάλασσες

Ενδεικτικό της ανησυχίας για το ζήτημα της εισβολής ξενικών ειδών και στις θάλασσές μας, είναι οι προσεχείς σχετικές συναντήσεις των ειδικών επιστημόνων. Η πρώτη συνάντηση –Πανελλήνια Συνάντηση για την Εισβολή Ξενικών Ειδών στην Ανατολική Μεσόγειο, γίνεται στις 5 και 6 Νοεμβρίου στο Ηράκλειο Κρήτης, με πρωτοβουλία του ΓΕΩΤΕΕ-Παράρτημα Κρήτης, του τμήματος Αλιείας Ν.Α. Χανίων, του ΕΛΚΕΘΕ και άλλων φορέων. Η δεύτερη συνάντηση γίνεται στις 20-23 Νοεμβρίου στο Λονδίνο, από τη Διεθνή Συμβουλευτική Επιτροπή για την Εξερεύνηση των Θαλασσών. Αντικείμενό τους η εισβολή ξενικών ειδών στη Μεσόγειο και οι τρόποι αντιμετώπισης των απειλών αυτών. Οι ειδικοί μιλούν πλέον για συνθήκες που αλλάζουν το ελληνικό φυσικό θαλάσσιο περιβάλλον. Υπεύθυνες και οι παγκόσμιες κλιματικές αλλαγές και η συνεχιζόμενη ρύπανση και οι κάθε είδους αλόγιστες ανθρώπινες δραστηριότητες (απόρριψη τοξικών, υπεραλίευση, κ.ά).
 
Οι ελληνικές θάλασσες έχουν δεχθεί μέχρι σήμερα την οικολογική εισβολή από περισσότερα από 90 εξωτικά και ξενικά είδη φυτών και ζώων, από τα οποία τα 70 (77%) προέρχονται από την Ερυθρά Θάλασσα. Αυτά τα εξωτικά ή ξενικά είδη έχουν βρει πρόσφορο περιβάλλον στο Κρητικό πέλαγος με 13 είδη, στις Κυκλάδες με 11, στο Σαρωνικό κόλπο με 23, Στη Χίο, Μυτιλήνη με 14 είδη, στο Θερμαϊκό, Αγ. Όρος και Θράκη με 16 είδη, στον Ευβοϊκό με 12 είδη, στον Κορινθιακό με 10 είδη, στο Ιόνιο πέλαγος με 15 είδη και στην Πελοπόννησο περίπου με 9 είδη. ¶λλα 3 είδη έχουν προστεθεί στο Λυβικό πέλαγος, ενώ στα Δωδεκάνησα τα εξωτικά είδη είναι γύρω στα 50. Και όπως προαναφέρθηκε ανάμεσα σ’ αυτά τα εξωτικά είδη υπάρχουν μεταξύ τους τοξικά και επικίνδυνα για την υγεία μικροσκοπικά φύκη, επώδυνες για τον άνθρωπο μέδουσες, τοξικά φύκια και επικίνδυνα ψάρια. Ένα από τα ψάρια αυτά εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις θάλασσες, γύρω από τα Δωδεκάνησα το 2003. Είναι ο "Λαγοκέφαλος", μετανάστης από την Ερυθρά Θάλασσα, μέσω της διώρυγας του Σουέζ, που περιέχει μια θανατηφόρα νευροτοξίνη. Σήμερα έχει εντοπιστεί το ψάρι αυτό και στην Κρήτη, ακόμη και στις θάλασσες της Β. Ελλάδας.

Τοξικά ψάρια και άλγες, επικίνδυνα για την τοξικότητά τους μικροσκοπικά φύκη του πλαγκτού, επιδρομές από επώδυνες τσούχτρες, ενδεχομένως να είναι οι δυσάρεστες εκπλήξεις στα περισσότερα παράλια της Μεσογείου την επόμενη χρονιά. Το τι ακριβώς θα επακολουθήσει είναι ακόμη αβέβαιο και μη προβλέψιμο. Και τούτο γιατί πάντοτε το περιβάλλον διατηρεί μηχανισμούς ανάδρασης για τις ποικιλόμορφες περιβαλλοντικές πιέσεις. ¶λλωστε, οι εμφανιζόμενες απειλές στα φυσικά οικοσυστήματα, έχουν ένα αδιευκρίνιστο χρόνο "επώασης" των επιπτώσεων με εμφανείς όρους. Ωστόσο, και οι θάλασσές μας φαίνεται ότι "μεταλλάσσονται" και οι επιπτώσεις είναι σίγουρο ότι θα απειλήσουν και το φυσικό περιβάλλον, και την οικονομία, και την ανθρώπινη υγεία.
 
Είναι γνωστό, ότι εδώ και αρκετά χρόνια λαμβάνουν χώρα μικρότερες και μεγαλύτερες ανακατατάξεις και στο ελληνικό θαλάσσιο περιβάλλον. Οι κυρίες αιτίες αυτής της συνεχιζόμενης "εισβολής" με διαφοροποιημένους ρυθμούς, αποδίδονται μεταξύ των άλλων στις κλιματικές αλλαγές και στα συνοδά φαινόμενα που επηρεάζουν και το Μεσογειακό χώρο, στη ρύπανση των θαλασσών, στην εκλεκτική υπεραλίευση και σε άλλα ανθρωπογενή αίτια.

Ως προς την οικολογική εισβολή που δέχεται η Μεσόγειος θάλασσα και κατ΄ αντιστοιχία και οι ελληνικές θάλασσες, αυτές αποδίδονται στο ότι τα θαλάσσια οικοσυστήματα δεν είναι πλέον τόσο "εύρωστα" όσο στο παρελθόν και επομένως αυτή η όποια υποβάθμιση του περιβάλλοντος διευκολύνει αρκετές φορές την εγκατάσταση εξωτικών-ξενικών έμβιων όντων στο ελληνικό περιβάλλον. Η κύρια οδός-πηγή μεταφοράς των αλλόχθονων αυτών θαλάσσιων οργανισμών (ψάρια, στρείδια, μύδια, άλλα μαλάκια, καρκινοειδή, πολύχαιτα σκουλίκια, κτενοφόρα, αχινοί, φύκη και ανώτερα φυτά της θάλασσας, πλαγκτό κ.ά) και προς στις ελληνικές θάλασσες, αποδίδεται κυρίως στη διέλευση τροπικών ειδών της Ερυθράς θάλασσα, στη Μεσόγειο. Επίσης, μέσα από τα στενά του Γιβραλτάρ εισέρχονται στη Μεσόγειο ωκεάνια είδη, ενώ μέσα από τα στενά του Βοσπόρου, έχει εμπλουτιστεί και το Αιγαίο πέλαγος με είδη της Μαύρης Θάλασσα. Εξάλλου, θαλάσσιοι οργανισμοί έχουν εγκατασταθεί στις ελληνικές θάλασσες προερχόμενοι από το μεταφερόμενο νερό ως έρμα των πλοίων (νερά από τροπικές θάλασσες, ωκεανούς, ιαπωνική θάλασσα, καραϊβική θάλασσα, πολικές περιοχές κ.ά) , από διαφυγές ενυδρείων, από τα ύφαλα των πλοίων, από διάφορα θαλάσσια συνοδά είδη που έρχονται μαζί με τα εισαγόμενα ζωντανά μύδια, στρείδια, ψάρια, αστακούς, φύκια και καβούρια. Ειδικότερα, οι μεταναστεύσεις μετακίνησης ειδών από την Ερυθρά θάλασσα, μέσα από τη διώρυγα του Σουέζ, χαρακτηρίζονται επιστημονικά ως Λεσσεψιανές μεταναστεύσεις (Λεσσέψ ήταν ο Γάλλος μηχανικός που σχεδίασε και εκτέλεσε τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ το 1869) είναι μεταξύ των μεγαλύτερων εισβολών από εξωτικά-ξενικά είδη στις ελληνικές θάλασσες. Και η μετανάστευση χαρακτηρίζεται και γίνεται εισβολή, όταν προξενείτε αλλοίωση ή και απειλή ή και καταστροφή του γηγενούς φυσικού περιβάλλοντος.

Ωστόσο, όπως σημειώνει ο διεθνής τύπος, το φετινό καλοκαίρι ήταν εφιαλτικό για τους κολυμβητές στην Ισπανία και στην Ιταλία αφού επέδραμαν εκεί μέδουσες, τοξικά φύκια και τοξικά μικροσκοπικά φύκη που απαντώνται στις τροπικές θάλασσες. Ευτυχώς, στη χώρα μας τα περιστατικά με τις μέδουσες και τα τοξικά φύκη ήταν σποραδικά και μεμονωμένα στο Ιόνιο, στις Κυκλάδες και στο Σαρωνικό. Την επόμενη χρονιά όμως, κανείς δεν είναι βέβαιος πως θα εξελιχθούν τα πιο πάνω φαινόμενα, δεδομένου ότι η εμφάνιση των μεδουσών συνήθως έχει ένα κύκλο από 6 έως 8 χρόνια στη μαζική εμφάνισή τους. Και μιλάμε για τις μωβ-ροζέ τσούχτρες, γνωστές με το επιστημονικό όνομα "Pelagia noctiluca", τα τροπικά μικροφύκη του είδους "Ostreopsis ovata", τοξικά μικροφύκη του γένους "Gymnodinium" (πριν από 5 χρόνια εξαιτίας αυτού του τοξικού είδους καταστράφηκε η μυδοπαραγωγή στο Θερμαϊκό), το τοξικό μακροφύκος "Caulerpa taxifolia" το οποίο εδώ και χρόνια (1984) διέφυγε από το ενυδρείο του Μονακό και σήμερα έχει εξαπλωθεί σε πολλές θαλάσσιες περιοχές (Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Κροατία, Τυνησία, Ιόνιο πέλαγος). Επίσης, ένα άλλο ξενικό είδος που έχει κάνει την εμφάνισή του στο Αιγαίο πέλαγος και φέτος εμφανίστηκε ακόμη και στις νότιες Κυκλάδες, είναι το Κτενοφόρο "Mnemiopsis leintyi". Αυτός ο οργανισμός που έχει την κοινή ονομασία "Γυαλί" εξαιτίας του διάφανου σώματός του, έχει προξενήσει τεράστιες καταστροφές στην αλιεία της Μαύρης θάλασσας. Στο βόρειο Αιγαίο εμφανίστηκε εδώ και 15 χρόνια, η ανάπτυξή του είναι μαζική και ήδη έχει αρχίσει να δημιουργεί προβλήματα στην παράκτια αλιεία της περιοχής. Ανάμεσα στα εξωτικά ψάρια που έχουν εισβάλλει στις θάλασσές μας είναι και το τοξικό είδος "Λαγοκέφαλος", που μοιάζει με μεγάλη μαρίδα, αλλά μπορεί να φτάσει σε μήκος πάνω από το μισό μέτρο και σε βάρος πάνω από 1500 γραμμάρια, όπως συμβαίνει στη θάλασσα του Λιβάνου. Οι πληθυσμοί του ψαριού αυτού, αυξάνονται σημαντικά και η εξάπλωσή του προκαλεί μεγάλη ανησυχία στις αρχές οι οποίες αναζητούν τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος. Όπως μας ενημερώνουν οι ειδικοί, η νευροτοξίνη που περιέχει το σώμα του εκτιμάται ότι είναι πάνω από 1000 φορές πιο ισχυρή από το κυάνιο. Αντίδοτο δεν υπάρχει. Τα πρώτα συμπτώματα είναι να μουδιάζουν τα χείλη και η γλώσσα και στη συνέχεια έρχεται η παραισθησία και μία αίσθηση ελαφρότητας σαν να επιπλέεις. Ακολουθεί πονοκέφαλος, έντονος πόνος στο στομάχι και σταδιακή παραλυσία. Παράλληλα, αυξανόμενη είναι η αναπνευστική ανεπάρκεια και η καρδιακή αρρυθμία.

Ζούμε ήδη μια κλιματική δυσαρμονία σε σύγκριση με εκείνα που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα, ενώ αυτές οι διαφοροποιήσεις μεταφέρονται και στο θαλάσσιο περιβάλλον. ¶ραγε για πόσο ακόμη θα παραμένει ελκυστικό και παραγωγικό αυτό το φυσικό θαλάσσιο περιβάλλον που αποτελεί τη ζωή και τη ζωντάνια στη χώρα μας; Αυτό το περιβάλλον όμως έχει ευαίσθητα οικοσυστήματα, με έμβια όντα που αποτελούν ένα μεγάλο φυσικό κεφάλαιο και αγαθό για τις επόμενες γενεές, δημιουργεί προσοδοφόρες δραστηριότητες για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, αυτό όμως το θαλάσσιο περιβάλλον απειλείται ποικιλοτρόπως (πηγές: HCMR. 2007, CIESM, 2005).

Δρ. Θόδωρος Σ. Κουσουρής
Περιβαλλοντολόγος, π. Δ/ντής ΕΛΚΕΘΕ

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.