|
Στον Ομαλό απειλούνται τα βοσκοτόπια και ο υγρότοπός τ |
|
|
|
Ομαλός - Σαμαριά
|
|
Θόδωρος Κουσουρής
,
Δευτέρα, 05 Φεβρουάριος 2007
|
Είναι συναρπαστικό μια ορεινή περιοχή σε υψόμετρο περίπου 1080 μέτρα, το οροπέδιο του Ομαλού Σαμαριάς και έκτασης γύρω στα 13 τετραγωνικά χιλιόμετρα, να ενσωματώνει μια μοναδική εποχική λίμνη, να προσφέρει με τα βοσκοτόπια της άριστες συνθήκες διαβίωσης για περίπου 18000 αιγοπρόβατα που βόσκουν εκεί, να παράγει εύγευστα και θρεπτικά προϊόντα της ποιμενικής κτηνοτροφίας, ενώ τα απαραίτητα έργα για την επάρκεια του νερού που χρειάζεται η περιοχή κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, να καθυστερούν απελπιστικά.
Ανεβαίνοντας από τους Λάκκους προς τον Ομαλό, μέσα από τη "στράτα των Μουσούρω(ν)" κατά το ριζίτικο τραγούδι, δεσπόζει το οροπέδιο του Ομαλού της Σαμαριάς. Ανυπέρβλητη είναι η φυσιογραφία του τοπίο, πλούσια τα αποθέματα της τοπικής ιστορίας, πολύτιμη η περιβαλλοντική παρακαταθήκη με γεω-τόπους/τύπους και γεω-μορφές, με ενδημικά φυτά, με ιδιαίτερη πανίδα και χλωρίδα, αλλά και από τους σημαντικότερους παραγωγικούς χώρους, ιδιαίτερα για την ποιμενική κτηνοτροφία και τα προϊόντα της. Οι αρμόδιες υπηρεσίες του νομού εκτιμούν ότι γύρω στα γύρω στα 18000 αιγοπρόβατα βόσκουν την περιοχή, συνήθως από αργά το Μάρτη μέχρι και τις αρχές του Νοέμβρη και ανάλογα με τον καιρό. Το οροπέδιο σε πολύ παλαιότερες γεωλογικές εποχές ήταν μια μεγάλη λίμνη η οποία κυρίως μετά από τεκτονικές διαταράξεις και τη διαβρωτική – δυναμική και μεταφορική ενέργεια του νερού και του χιονιού, δημιούργησαν το σημερινό οροπέδιο.
Η αποστράγγιση της περιοχής βασίζεται σε φυσικά σπηλαιοβάραθρα, όπως εκείνο του Τζανή στην είσοδο του οροπεδίου και σε άλλες μικρότερες καταβόθρες. Η περιοχή περιβαλλοντικά ανήκει στον Εθνικό Δρυμό της Σαμαριάς, αλλά και στα δίκτυα ένταξης προστατευόμενων περιοχών NATURA 2000 και CORINE. Τα δίκτυα αυτά αποτελούν σημαντικά εργαλεία βιώσιμης ανάπτυξης και περιβαλλοντικής προστασίας, ενώ απαιτούν την ενεργό συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και την ενσωμάτωση των εκεί δραστηριοτήτων στην περιβαλλοντικής τους διαχείριση. Παρόλα αυτά το NATURA 2000, απαξιώθηκε στην πορεία από τις ντόπιες κοινωνίες και αυτή τη φορά ως υπεύθυνοι χαρακτηρίζονται ορισμένοι "στεγνοί" τεχνοκράτες, όψιμοι οικολογιστές και νεόκοποι ερευνητές, αλλά και πολιτικοί και κομματάρχες.
Και εκεί στο Σελλινιώτικο Γύρο, ο υγρότοπος του Ομαλού, πολύτιμη περιβαλλοντική παρακαταθήκη, που τελευταία υφίσταται ανούσιους αυτοσχεδιασμούς και επιβλαβείς προχειρότητες εξαιτίας ενός προγράμματος LIFE-Φύση. Στην ουσία η εποχική λίμνη της περιοχής, απειλείται και από έλλειψη κατάλληλης εμπειρίας - στο πλαίσιο της κοινωνικής συναίνεσης και της περιβαλλοντικής αγωγής -, αφού δεν συνεκτιμήθηκαν αδιαίρετα τα κοινωνικά και τα περιβαλλοντικά κριτήρια της περιοχής, ενώ η απαιτούμενη σΆαυτές τις περιπτώσεις συναξιολόγηση τους ήταν μονοδιάστατη γιατί περιλάμβανε μόνο την ερευνητική συνιστώσα.
Όσο για τον ευρύτερο βοσκότοπο της περιοχής του Ομαλού, αυτός κινδυνεύει από την υπερβολική βόσκηση, την ανεπάρκεια της περιοχής σε νερό, αλλά και γιατί τα αναγκαία έργα υποδομής για περισσότερο νερό καθυστερούν απελπιστικά. Εξάλλου, οι ιδιοκτήτες της περιοχής περιφράσσουν λιβάδια και φρυγανολιβαδικές εκτάσεις, κτίζονται εξοχικές κατοικίες, ενώ όσα εξαγγέλλουν οι διαχειριστές μέσα από το πιο πάνω πρόγραμμα LIFE, αποτελούν εικονική πραγματικότητα, χωρίς οράματα και προοπτικές για βιώσιμη ανάπτυξη, αφού η πλειονότητα των κτηνοτρόφων και οι υπεύθυνοι φορείς (π.χ. Δασαρχείο, Φορέας Διαχείρισης του Δρυμού, ΤΟΕΒ, ΥΕΒ), απουσιάζουν επιδεικτικά, γιατί δεν έχουν προσκληθεί να συνεισφέρουν την εμπειρία τους ουσιαστικά. Δηλαδή, το μεγαλύτερο πρόβλημα που συνήθως ανακύπτει σε τοπικό επίπεδο είναι ότι, κάθε περιοχή περιβαλλοντικού και όχι μόνο ενδιαφέροντος, δεν ενσωματώνεται με τις ή και στις τοπικές προτεραιότητες οποιουδήποτε περιβαλλοντικού αναπτυξιακού σχεδίου.
Έτσι, κάθε τέτοιο σχέδιο φαντάζει και είναι όντος ξενόφερτο, οπότε και είναι φυσικό να απαξιώνεται από τους ντόπιους.
Εξάλλου, με τους σημερινούς ρυθμούς της ανορθόδοξης ανάπτυξης, υπάρχουν φόβοι και φοβίες σε τοπικό επίπεδο, γιατί η απαιτούμενη και η αναγκαία διαχείριση σε τοπικό φορέα, είτε μιλάμε για το νερό, είτε για τα βοσκοτόπια, είτε και για σημαντικούς τύπους οικοτόπων, θα περάσει στα χέρια των λίγων που βλέπουν κοντόθωρα την ανάπτυξη, μόνο ως επέκταση της τουριστικής αξιοποίησης, της εξοχικής κατοικίας και της συρρίκνωσης των γεωργικών και κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων. Ωστόσο, παρότι υπάρχει το θεσμικό πλαίσιο και η αναγκαία θωράκιση σε περιβαλλοντικές και αισθητικές αυθαιρεσίες, συνήθως απουσιάζει ο ουσιαστικός έλεγχος των τοπικών αρχών πάνω σε αδειοδοτήσεις και ενέργειες, που αν μη τι άλλο θα δημιουργήσουν την απαρχή προβλημάτων και αντιπαραθέσεων.
¶λλωστε, λίγες είναι εκείνες οι περιπτώσεις όπου κάποιο Δασαρχείο, κάποιος Φορέας Διαχείρισης, αλλά και οι Περιβαλλοντικές Οργανώσεις και η Τοπική Αυτοδιοίκηση εμμένουν στη σύμπραξη και στις συμμετοχικές διαδικασίες για οτιδήποτε αφορά και θα έχει επίπτωση στην καλύτερη προστασία του τοπικού περιβάλλοντος και στη συνέχιση των ήπιων δραστηριοτήτων των ντόπιων.
Το οροπέδιο του Ομαλού, μαζί με το φαράγγι της Σαμαριάς, τον εποχικό υγρότοπο και τις κτηνοτροφικές δραστηριότητες, κατέχουν από τη φύση τους πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα, σταθερές, αλλά και προστιθέμενες αξίες, ενώ η κύρια προβληματική για την παραπέρα ήπια αναπτυξιακή πορεία της περιοχής, παρουσιάζει πολλαπλές εκφάνσεις. Για παράδειγμα, το οροπέδιο αποτελεί άριστο κτηνοτροφικό πεδίο με πλούσια λιβαδική παραγωγή και τούτο εξαιτίας των ευνοϊκών συνθηκών του εδάφους και της υγρασίας του, οπότε αναμενόμενη είναι και η πλούσια βοσκήσιμη βλάστηση της περιοχή. Επίσης, η επάρκεια του νερού στην ορεινή αυτή περιοχή αποτελεί πρώτης προτεραιότητας αναγκαιότητα για βιώσιμη ανάπτυξη. Τα ερωτήματα όμως που ανακύπτουν είναι μεταξύ των άλλων και τα ακόλουθα δύο:
1ο
Η περιοχή βόσκετε κανονικά ή υπερβολικά; Τα βοσκοτόπια της περιοχής συρρικνώνονται; Και το ερώτημα προς τους αρμόδιους για την παραπέρα - αν υπάρχει - κτηνοτροφική πορεία της περιοχής είναι, τι θα γίνει αύριο και μεθαύριο με τις κλιματικές αλλαγές, την ανομβρία και τη συνεχιζόμενη οικιστική ανάπτυξη της περιοχής; Πως σχεδιάζουν να προστατεύσουν τις κτηνοτροφικές δραστηριότητες;
Μια πρόσφατη ενδιαφέρουσα και εμπεριστατωμένη μελέτη του ΜΑΙΧ, εκτιμά ότι ο Ομαλός βόσκεται υπερβολικά (υπερβόσκηση) και μάλιστα κατά 73% περίπου σε σχέση με τη βοσκο-ικανότητα της περιοχής, με δεδομένο ότι γύρω στα 18000 αιγοπρόβατα βρίσκονται στο οροπέδιο τουλάχιστον για 6 με 8 μήνες. Μάλιστα σε παρόμοιες μελέτες για τη βοσκο-ικανότητα στο Ν. Χανίων επισημαίνουν άλλοι ερευνητές ότι σε γενικές γραμμές τα φρυγανολίβαδα του νομού (π.χ. Χρυσοσκαλίτισσα, Χερσόνησος Γραμβούσας, Ακρωτήρι, Αποκόρωνας, Κίσσαμος) βόσκονται κατά 20% περισσότερο, δηλαδή υπάρχει και εκεί υπερβόσκηση. Το οροπέδιο άντεξε μέχρι σήμερα. Μέχρι πότε όμως θα αντέχει η περιοχή αυτή την υπερβόσκηση αν δεν παρθούν τα κατάλληλα μέτρα;
Γνωρίζουμε επίσης ότι βόσκηση και περιβάλλον οφείλουν να πορεύονται δίπλα-δίπλα, ώστε και το περιβάλλον να παράγει και να ξαναπαράγει βιώσιμα και επαναληπτικά, αλλά και τα ζώα που βόσκουν να βρίσκουν τροφή σε επάρκεια και να είναι καλής ποιότητας. Οι κτηνοτρόφοι μάλιστα, ως οι καλύτεροι διαχειριστές των τοπικών λιβαδικών εκτάσεων, γνωρίζουν ότι η κανονική βλάστηση, όχι μόνο δεν υποβαθμίζει τα φυσικά οικοσυστήματα, αλλά απεναντίας δρα ευεργετικά τόσο στη λειτουργία τους –βλάστηση, άνθιση, παραγωγή σπερμάτων, πάλι βλάστηση κ.ο.κ-, όσο και στην αποτροπή της υποβάθμισής τους (π.χ. ασφακώνες) ή και στη δάσωσή τους (π.χ. φρυγανοποίηση ή θαμνοποίηση). Εξάλλου, οι βοσκοί γνωρίζουν πολύ καλά ότι η υπερβόσκηση αποφυλλώνει τα φυτά που τρώγονται, περιορίζεται η ικανότητα των φυτών να ανθίσουν και να παράξουν σπέρματα, ενώ το έδαφος συμπιεζόμενο από τον υπερβολικό φόρτο σε ζώα μιας δεδομένης περιοχής, κομματιάζεται στη συνοχή του, με επακόλουθο τη γρήγορη διάβρωση, αποσάθρωση και τη μεταφορά του γόνιμου εδάφους μακρύτερα. Δηλαδή, χάνεται πολύτιμο γόνιμο έδαφος από την περιοχή του Ομαλού.
2ο
Το διαθέσιμο νερό στον Ομαλό είναι σε επάρκεια; Αν η απάντηση είναι όχι, γιατί καθυστερούν τα αναγκαία έργα υποδομής; Και ποιοι είναι οι κατά το νόμο αρμόδιοι για να σχεδιάσουν αυτά τα έργα;
Είναι γνωστό ότι το νερό στον Ομαλό με την υπάρχουσα υποδομή – υπάρχουν μερικές βροχοδεξαμενές και λίγα πηγάδια- είναι περιορισμένο και χαρακτηρίζεται ως ανεπαρκές για να καλύψει τις σημερινές παραδοσιακές δραστηριότητες της περιοχής. Παρόλο, που η μέση βροχόπτωση είναι γύρω στα 1600 χιλιοστά και υψηλή είναι και η χιονόπτωση κατά τους χειμερινούς μήνες, η περιοχή παρουσιάζει υδατικό έλλειμμα από το Μάιο μέχρι και το Σεπτέμβρη της τάξης των 900 χιλιοστών. Τα απαραίτητα πρόσθετα έργα υδροληψίας και αποθήκευσης – ενδείκνυνται υπόγειες υδροδεξαμενές περιμετρικά του οροπεδίου που θα συλλέγουν το νερό της βροχής, αλλά και εκείνο από τα χιόνια και όχι λιμνοδεξαμενή που θα δημιουργήσει προβλήματα περιβαλλοντικά και μικρο-κλιματικά - καθυστερούν απελπιστικά, παρά τις όποιες προτάσεις της ΥΕΒ και του Δασαρχείου.
Όσο για εκείνες τις παρεμβάσεις που προβλέπονται και σχεδιάζονται από το πρόγραμμα LIFE, είναι παιδαριώδεις και αστείες στην υλοποίηση και στη βιωσιμότητά τους, ενώ οι ντόπιοι ομιλούν για κατευθυνόμενους μικροπολιτικούς καιροσκοπισμούς που θα ωφελήσουν τους ολίγους κατέχοντες και έχοντες προνόμια. Παρόλα αυτά, η εποχική λίμνη στον Ομαλό, όταν έχει νερό ( στην κατάκλυσή της διατηρεί μέχρι και 3267 κυβικά μέτρα νερού) λειτουργεί ως εστία προσέλκυσης των ζώων που βόσκουν στην περιοχή. Όμως, με την πάροδο του καλοκαιριού, η λίμνη έχει και λιγότερο νερό, ρυπασμένο από τα περιττώματα των ζώων που έρχονται για να ποτιστούν, μέχρι που ξηραίνεται η λίμνη κατά τη θερινή και φθινοπωρινή περίοδο. Ωστόσο, η υγρασία του εδάφους συντηρεί πλούσια βοσκήσιμη τροφή και κατά τη ξηρή περίοδο.
Εξάλλου, η διαχείριση της περιοχής της λίμνης, για το νερό που διαθέτει και την πλούσια βλάστηση που συντηρεί, είναι δύσκολη περίπτωση, καθόσον η περιοχή θεωρείται και περιβαλλοντική παρακαταθήκη και τύπος οικοτόπου που έχει ανάγκη προστασίας. Μια τέτοια διάσταση χρειάζεται διάλογο και συζήτηση με τους εκεί κτηνοτρόφους, γιατί αυτοί ζουν και μοχθούν καθημερινά στην περιοχή και είναι τουλάχιστον προσβολή και καταναγκασμός τους, όταν αλλότρια συμφέροντα (π.χ. καθαρά ερευνητικής ανησυχίας, πρόσκαιρου εντυπωσιασμού, μικροπολιτικά) θα προσπαθήσουν να θέσουν όρια και περιθώρια στις μέχρι σήμερα δραστηριότητές τους.
Μεγάλο επίσης πρόβλημα θα δημιουργήσουν ενέργειες όπως εκείνες της περίφραξη της λίμνης, ακόμη και εκείνη της οικολογικής περίφραξης με υπερυψωμένη βλάστηση ή και με θάμνους περιμετρικά της περιοχής, καθότι ο σημερινός διαχειριστής με τη μετάλλαξη της αυθεντικής πρότασης, έχει ήδη δρομολογήσει απρόβλεπτες ακολουθίες που αγγίζουν ακόμη και τη βιωσιμότητα της λίμνης, τη περιβαλλοντική ιδιαιτερότητα, αλλά και τη λιβαδική σημαντικότητά της
Πηγές:
Τεχνικές Εκθέσεις Life-Φύση/2005 από ΜΑΙΧ, 2006 και Πολυτεχνείου Κρήτης, 2006
Δρ. Θόδωρος Κουσουρής
Περιβαλλοντολόγος, tkouss@gmail.gr
.
ecocrete.gr . |
|
Τελευτ. ενημέρωση ( Τετάρτη, 15 Δεκέμβριος 2010 )
|
|
Cavo Sidero
