Διαβάστε και το νέο ενημερωτικό δελτίο: Το REACH σε αριθμούς

Βρυξέλλες/Αθήνα, 13-2-2006:
Πριν από 5 χρόνια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε μια προσπάθεια για να προστατευτεί η υγεία ανθρώπων και ζώων, αλλά και το φυσικό περιβάλλον, από επικίνδυνα χημικά. Ένας νέος κανονισμός, o REACH, υποσχόταν να βάλει τέλος στην ανεξέλεγκτη χρήση τοξικών ουσιών. Πέντε χρόνια μετά, οι πιέσεις που έχει δεχθεί κυρίως από τη χημική βιομηχανία οδήγησαν σε τεράστια αποδυνάμωσή του. Η ΕΕ θα υπερασπιστεί, άραγε, ό,τι έχει απομείνει;

Το WWF θα ήθελε να απαντήσει ‘ναι’ στην παραπάνω ερώτηση. Αλλά αν η νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα χημικά πρόκειται να προσφέρει πλεονεκτήματα, τότε οι πολιτικοί της ΕΕ θα πρέπει να αντισταθούν στις πιέσεις της χημικής βιομηχανίας και να ενισχύσουν το κείμενο του κανονισμού κατά την 2η ανάγνωση. Χωρίς την απαραίτητη βελτίωση του κανονισμού, τα πλεονεκτήματα για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον –που ανέρχονται σε περίπου 50 δις €– απλά θα χαθούν.

Πέντε χρόνια πριν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε τη Λευκή Βίβλο, περιγράφοντας τη νέα πολιτική της για τα χημικά. Ο κανονισμός REACH (Καταχώριση, Αξιολόγηση, Αδειοδότηση των χημικών) επρόκειτο να θέσει τέλος στην ακατανόητη ‘ασυλία’ των επικίνδυνων χημικών που κυκλοφορούν στην Ευρώπη (για το 86% αυτών δεν έχουμε επαρκή στοιχεία για την ασφάλειά τους). Η Λευκή Βίβλος περιέγραφε το ανεπαρκές νομοθετικό πλαίσιο και σκόπευε να θέσει τη χημική βιομηχανία προ των ευθυνών της για τα χημικά που παρήγαγε και παράγει. Η βιομηχανία επρόκειτο επίσης να παρέχει πληροφορίες για τα χημικά της και να αντικαταστήσει όποια από αυτά θα θεωρούνταν ‘πολύ υψηλής ανησυχίας’. Όμως, μετά από 5 χρόνια σκληρών πιέσεων εκ μέρους της χημικής βιομηχανίας, μερικοί Ευρωβουλευτές και μερικές Κυβερνήσεις προέβησαν σε σημαντικούς συμβιβασμούς, που στόχο είχαν να περιορίσουν το βραχυπρόθεσμο κόστος για τις χημικές βιομηχανίες. Αυτό όμως έγινε εις βάρος των μακροπρόθεσμων οφελών για τον άνθρωπο και το περιβάλλον.

Όχι στην αγορά, χωρίς στοιχεία;

Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία πριν από την εισαγωγή στην αγορά, απαιτείται έλεγχος κι αξιολόγηση του κινδύνου στην υγεία και το περιβάλλον όλων των νέων χημικών που παράγονται σε ποσότητες πάνω από 10 κιλά. Η Λευκή Βίβλος ανέφερε ότι ‘για τα χημικά σε μεγαλύτερες ποσότητες θα πρέπει να γίνουν περισσότεροι και σε βάθος έλεγχοι για τυχόν μακροπρόθεσμες και χρόνιες επιπτώσεις’. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με την πρόταση REACH (ως έχει αυτή τη στιγμή) επαρκή δεδομένα ασφαλείας θα παρέχονται μόνο για χημικά σε ποσότητες πάνω από 10 τόνους/έτος, δηλ. σε ποσότητες σχεδόν 1000 φορές περισσότερο απ’ ότι ήταν το όριο για τα νέα χημικά στο ισχύον ανεπαρκές σύστημα.

Η Λευκή Βίβλος ανέφερε επίσης ότι ‘σαν αποτέλεσμα των συστηματικών ελέγχων για τα νέα χημικά, σχεδόν το 70% εξ αυτών αναγνωρίστηκαν ως επικίνδυνα’. Λογικά, το REACH θα έπρεπε να δημιουργήσει ένα συστηματικό σύστημα που θα ανακάλυπτε τους κινδύνους που ενέχουν τα χημικά και θα λάμβανε τα κατάλληλα μέτρα. Όμως, το Συμβούλιο Υπουργών και το Ευρωκοινοβούλιο ψήφισε το αντίθετο: Δηλαδή, να μην παρέχονται βασικές πληροφορίες για την ασφάλεια των περισσότερων από τα 30.000 χημικά που θα υπαχθούν στον κανονισμό REACH. Επιπλέον, μειώνοντας τον αριθμών των απαιτούμενων ελέγχων μπορεί για πάντα να μείνουν ανεξερεύνητα τα περίπου 500 χημικά που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολόγιζε ότι θα ανακαλύψει πως προκαλούν καρκίνο και αναπαραγωγικά προβλήματα.

Μάθημα που δεν έγινε πάθημα… Η υπόθεση του αμιάντου

Η Λευκή Βίβλος παραδέχονταν, λαμβάνοντας υπόψη περιπτώσεις όπως αυτή του αμιάντου, ότι ‘μέτρα λαμβάνονταν μόνο μετά τη δημιουργία σοβαρών βλαβών, γιατί η γνώση για τέτοια χημικά δεν ήταν διαθέσιμη πριν αυτά χρησιμοποιηθούν σε μεγάλες ποσότητες’. Κι όμως, το Ευρωκοινοβούλιο και το Συμβούλιο Υπουργών αποφάσισε ότι χημικά σαν τον αμίαντο δεν θα πρέπει να καταχωρούνται, αν παράγονται σε σχετικά μικρές ποσότητες. Εξαφανίζεται έτσι, η δυνατότητα του REACH να προειδοποιεί εγκαίρως. Με άλλα λόγια, αν το κείμενο του REACH παραμείνει ως έχει, ίσως δεν θα προλάβουμε περιστατικά παρόμοια με αυτά που προκάλεσε και προκαλεί ο αμίαντος.

Τι θα γίνει με τα ‘χειρότερα’ χημικά;

Ένας από τους αντικειμενικούς στόχους του REACH ήταν να ‘να ενθαρρύνει την υποκατάσταση επικίνδυνων χημικών με λιγότερο επικίνδυνα, αν υπάρχουν διαθέσιμα εναλλακτικά’. Αλλά η κοινή θέση του Συμβουλίου Υπουργών ωθεί τις αρμόδιες αρχές να επιτρέπουν τη συνεχιζόμενη χρήση επικίνδυνων χημικών αν η βιομηχανία ισχυριστεί ότι ελέγχονται ‘επαρκώς’.

Σύμφωνα με το Συμβούλιο, τα επικίνδυνα χημικά που δρουν ως ορμονικοί διαταράκτες θα χρειάζονται αδειοδότηση μόνο αν υπάρχουν ‘επιστημονικές αποδείξεις για πιθανές σοβαρές επιπτώσεις στους ανθρώπους και το περιβάλλον’. Αυτό συνεπάγεται ότι θα παρουσιαστούν βλάβες πριν τη λήψη οποιοδήποτε μέτρων, αντιστρέφοντας την ‘αρχή της προφύλαξης’ που η Λευκή Βίβλος υποτίθεται ότι υποστήριζε.

Δικαίωμα στη γνώση ή μυστικοπάθεια βιομηχανιών;

Το REACH υποτίθεται ότι θα έδιδε στους Ευρωπαίους πολίτες πρόσβαση στην πληροφόρηση για τα χημικά στα οποία εκτίθενται. ‘Η πληροφόρηση θα πρέπει να καταστήσει τον πολίτη ικανό να κρίνει εάν κάποια εναλλακτικά προϊόντα της αγοράς είναι προτιμότερα όσον αφορά στις εγγενείς ιδιότητες και κινδύνους τους’ σημειώνονταν στη Λευκή Βίβλο. Κι ενώ το Ευρωκοινοβούλιο και το Συμβούλιο Υπουργών ψήφισαν υπέρ της δημόσιας πρόσβασης στην πληροφόρηση, την ίδια στιγμή αύξησαν την εμπιστευτικότητα για τη χημική βιομηχανία, μειώνοντας το δικαίωμα του κοινού στη γνώση.

Μια υπεύθυνη βιομηχανία;

Ένα από τα σημαντικότερα βήματα της Λευκής Βίβλου ήταν η εισαγωγή της νομικής υπευθυνότητας που θα έπρεπε να διέπει τις βιομηχανίες για την ασφάλεια των χημικών τους. ‘Η Επιτροπή προτείνει τη μεταφορά στις επιχειρήσεις του βάρους της ευθύνης για την απόκτηση κι αξιολόγηση δεδομένων και την αξιολόγηση των κινδύνων από τη χρήση των ουσιών’ αναφέρονταν μεταξύ άλλων στη Λευκή Βίβλο. Πέντε χρόνια μετά, το Συμβούλιο και το Ευρωκοινοβούλιο μετέφεραν πάλι στις αρμόδιες αρχές το βάρος της ευθύνης για χημικά που παράγονται σε ποσότητες 1-10 τόνους/έτος κι ακόμα περισσότερο. Θα επιτρέπεται έτσι, η συνέχιση της χρήσης τους από τις βιομηχανίες χωρίς να γνωρίζουν αν είναι ασφαλείς ή όχι.

Μετά από 5 χρόνια συζητήσεων υπάρχει πλέον διάχυτη η ανησυχία ότι το REACH δεν θα δώσει τα πλεονεκτήματα που αναφέρονταν στη Λευκή Βίβλο του 2001, εκτός κι αν αναληφθούν σοβαρές βελτιώσεις κατά τη 2η ανάγνωση. Το Ευρωκοινοβούλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι Εθνικές Κυβερνήσεις συμβιβάστηκαν πάρα πολύ στην προσπάθειά τους να ικανοποιήσουν τις χημικές βιομηχανίες. Αν οι λαμβάνοντες τις αποφάσεις επιθυμούν πραγματικά να συνεισφέρουν στη λύση του προβλήματος, τότε θα πρέπει να ενισχύσουν τον κανονισμό και να απαιτήσουν από τις βιομηχανίες την παροχή ικανοποιητικών στοιχείων για την ασφάλεια των χημικών τους. Θα πρέπει να αναγνωριστούν τα επικίνδυνα χημικά και να αντικατασταθούν από ασφαλή εναλλακτικά, αν υπάρχουν.

Για περισσότερες πληροφορίες:
Αχιλλέας Πληθάρας, Εκστρατείες Πολιτικής, WWF Ελλάς
Τηλ. 210 3314893, 6974 33 44 42, a.plitharas@wwf.gr

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.