Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΚΑΙ
Η ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΜΗΝ ΕΙΣΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ

Ή

Η ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΚΑΙ
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΜΗΝ ΕΙΣΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ

Δανείζομαι και παραφράζω ένα έργο του Oscar Wilde (Η σημασία του να είσαι σοβαρός) και ένα του Νίκου Δήμου (Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας) για να καταθέσω και να προκαλέσω προβληματισμό σε ένα από τα πολλά ζητήματα που ξεφεύγουν από τα φώτα της καθημερινής δημοσιότητας αλλά κατέχουν σημαντική θέση στους χώρους της πολιτικής επιστήμης και της περιβαλλοντικής και χωροταξικής πολιτικής, μεταξύ άλλων. Ο λόγος για τον στρατηγικό σχεδιασμό και τη στρατηγική λήψη αποφάσεων που δεν είναι μόνο θέματα ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος αλλά πρώτιστα είναι ζητήματα που αφορούν τον κάθε πολίτη ξεχωριστά και τους άρχοντες κάθε τόπου διαχρονικά.

Τη σημασία του να είναι ένας τόπος στρατηγικός τη μάθαμε και τη μαθαίνουμε όλοι μας ακόμα στο σχολειό από τα μικράτα μας. Η Κρήτη και η Κύπρος έχουν στρατηγική θέση, ο πόλεμος της Τροίας έγινε επειδή η ωραία Ελένη έμενε σε στρατηγική πόλη, οι πόλεμοι παλιοί και πρόσφατοι γίνονταν και γίνονται για στρατηγικούς πόρους (γεωγραφική θέση, πετρέλαιο, νερό, κ.λ.π.). Γιατί όμως όταν μεγαλώσουμε σπάνια σκεφτόμαστε στρατηγικά; Μήπως δεν καταλάβαμε τη σημασία του να είσαι στρατηγικός, μήπως ξεχνάμε ότι είμαστε στρατηγικοί, μήπως φοβηθήκαμε ότι αν είσαι στρατηγικός οι γείτονες σε ενοχλούν να σου πάρουν τους στρατηγικούς σου πόρους, ή μήπως δεν είμαστε στρατηγοί;

Η έννοια του στρατηγού και του στρατηγικού έχουν δύο τουλάχιστον βασικά προσδιοριστικά χαρακτηριστικά: τη ματιά που βλέπει μακριά στο μέλλον, το όραμα για το μέλλον δηλαδή, και την εξασφάλιση και διατήρηση των κρίσιμων πόρων από τους οποίους εξαρτάται η επίτευξη αυτού του οράματος. Για να πετύχουμε δε το όραμα, μας λένε οι ειδικοί, πρέπει πρώτα να επιβιώσουμε και μετά να ευημερήσουμε. Αυτά τα δυο στοιχεία του στρατηγικού διαμορφώνουν και τους δυο μεγάλους πυλώνες κάθε συζήτησης για βιώσιμη ανάπτυξη, το όραμα μιας κοινωνίας που αυτοσυντηρείται και διαφυλάσσει τους πόρους (ιδίως τους μη ανανεώσιμους και αναντικατάστατους) από τους οποίους εξαρτάται η ζωή και η ευημερία της. Κι αυτοί οι πόροι είναι τόσο κοντά μας που τους έχουμε ξεχάσει. Είναι πρώτα απ’ όλα η γη, που χωρίς αυτή ακόμα δεν μπορεί ο άνθρωπος ούτε να κουνηθεί, το νερό, που χωρίς αυτό ο άνθρωπος δεν ζει πάνω από τρεις μέρες, το χώμα, που χωρίς αυτό ο άνθρωπος δεν μπορεί να παράγει τροφή να ζήσει και .... η φωτιά (ενέργεια), που χωρίς αυτή δεν κινείται τίποτα από μόνο του. Θυμάστε πόσο θύμωσε ο Δίας όταν ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά από τον Όλυμπο και την πήγε στη γη στους ανθρώπους! Όπως και ίσως έχετε εμπειρία από τους παλιούς σοφούς νοικοκύρηδες που φρόντιζαν να έχουν αποθέματα από βασικά αγαθά (γη, νερό, στάρι, λάδι, κρασί).

Τι κάνουμε όμως για να διατηρήσουμε για μας και τους απογόνους μας αυτούς τους τέσσερις θεμελιώδεις πόρους, να τους έχουμε δικούς μας αντί να τους γυρεύουμε από αλλού, να τους πληρώνουμε ακριβά και να εξαρτάται η ευημερία μας από τον αν τους βρούμε κι αν έχουμε να τους πληρώσουμε; Κι εδώ καταθέτω τον προβληματισμό: μήπως δεν καταλαβαίνουμε ότι είναι στρατηγικοί αυτοί οι πόροι ή μήπως δεν είμαστε στρατηγοί; Κι όμως τόσο στις πολιτικές επιστήμες και στον πολεοδομικό και χωροταξικό σχεδιασμό, εδώ και 30 χρόνια τουλάχιστον, όσο και στην Ευρωπαϊκή πολιτική τα τελευταία χρόνια συζητιέται έντονα και τονίζεται η κρισιμότητα της λήψης στρατηγικών αποφάσεων, με τα χαρακτηριστικά που ανάφερα παραπάνω. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μάλιστα εξέδωσε το 2001 την Οδηγία για τη Στρατηγική Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Directive 2001/42/EC – Strategic Environmental Assessment (SEA) Directive: on the assessment of the effects of certain plans and programmes on the environment) που ακόμα δεν έχει μεταγραφεί, όμως, στην εθνική μας νομοθεσία. Η Οδηγία αυτή απαιτεί να εκτιμούνται εκ των προτέρων οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις σχεδίων και προγραμμάτων με στόχο, φυσικά, να διατηρηθούν και να αξιοποιηθούν αποδοτικά στο διηνεκές κρίσιμοι στρατηγικοί πόροι από τους οποίους εξαρτάται η εθνική, η περιφερειακή και η τοπική οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και ευημερία.

Η παγκόσμια κοινότητα με αυξανόμενη συχνότητα συζητά και κρούει κώδωνες κινδύνου για τα προβλήματα που θα πλήξουν τον κόσμο στο εγγύς μέλλον αν δεν εξασφαλισθούν και δεν αξιοποιηθούν σωστά στρατηγικοί πόροι για την διασφάλιση επάρκειας τροφής (food security), όχι μόνο για τον αναπτυσσόμενο αλλά και για τον αναπτυγμένο κόσμο, και μείωση ή αποτροπή της τρωτότητας (vulnerability) τόσο ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων όσο και του ευημερούντος πληθυσμού της γης. Η τρωτότητα αφορά σε θέματα υγείας, ασφάλειας από φυσικούς και τεχνολογικούς κινδύνους (όπως, πλημμύρες, πυρκαγιές, ξηρασίες, χημικά και πυρηνικά ατυχήματα), ευκαιριών ζωής, κ.λ.π. Κι αυτοί οι στρατηγικοί πόροι πάντα είναι η γη (τα δικαιώματα ιδιοκτησίας στη γη και στους πόρους της), το νερό, η ενέργεια και το υγιές περιβάλλον.

Μ’ αυτά και άλλα πολλά στο μυαλό, και παρατηρώντας με τι ευκολία και ελαφρότητα αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι Έλληνες (άρχοντες και αρχόμενοι) αυτούς τους κρίσιμους πόρους, δεν μπορεί παρά να συμπεράνει κανείς ότι παρόλο που διαθέτουμε στρατηγικούς πόρους δεν σκεφτόμαστε ούτε πράττομε σαν στρατηγοί. Η γη πουλιέται, το νερό υπερ-κατανάλωνεται (συχνά σε άσκοπες και μη αναγκαίες χρήσεις), εξαντλείται, και ρυπαίνεται, το έδαφος χάνεται τραγικά (ένα εκατοστό το χρόνο στην Ελλάδα), η εξάρτηση από την ενέργεια δεν ανακόπτεται ούτε και αξιοποιούνται οι πάμπολλες ήπιες μορφές που διαθέτει η χώρα. Δεν είναι αυτά θλιβερά φαινόμενα στην προοπτική του όχι και τόσο μακρινού μέλλοντος; Γιατί αν δεν τους είχαμε αυτούς τους πόρους τότε θα είχαμε κάποια δικαιολογία. Αλλά τώρα που τους έχουμε γιατί δεν φροντίζουμε να τους διατηρήσουμε και να τους αξιοποιήσουμε για το μέλλον που το ζούμε την κάθε στιγμή; Μήπως δεν ξέρουμε τι θέλουμε και δεν έχουμε όραμα ζωής; Ή μήπως το όραμα που έχουμε δεν είναι δικό μας, γέννημα του τρόπου ζωής μας, αλλά δανεισμένο και καθοδηγούμενο από άλλους τρόπους ζωής που δεν δίνουν προτεραιότητα στα ουσιώδη της ζωής; Μα πως να μην συμβαίνει αυτό αφού αλλάζει ο τόπος μας, εμείς τον αλλάζουμε με τις πράξεις μας, και αναπόφευκτα αλλάζει και ο τρόπος της ζωής μας, γιατί αυτά τα δυο είναι ένα και το αυτό.

Τελειώνοντας, θυμίζω μια θεμελιώδη αρχή του δικαίου της φυλής των Iroquois, που τη χρησιμοποιούν ακόμα, όσο μπορούν, όλοι οι Ινδιάνοι της Βόρειας Αμερικής, για να αποφασίζουν: «Σε κάθε μας μελέτη (ή περίσκεψη) πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τις συνέπειες των αποφάσεων μας στις επόμενες επτά γενεές» (Σημ.: Αν η γενιά είναι 30+ χρόνια, ο χρονικός ορίζοντας που αντιστοιχεί σε επτά γενεές είναι 210 χρόνια ...).

Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, Καθηγήτρια
Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Μυτιλήνη

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.