ΠΩΣ ΘΑ ...ΠΑΓΩΣΟΥΜΕ ΤΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟ

Μείωση των εκπομπών

Όπώς έχει καταστεί φανερό από προηγούμενα δημοσιεύματα, η μοναδική ρεαλιστική στρατηγική επιβίωσης σχετικά με το «φαινόμενο του θερμοκηπίου» είναι η αποτροπή του. Κι αυτό επειδή χτυπά στις ρίζες του το φαινόμενο, ενώ απεναντίας οι άλλες στρατηγικές δεν αποφεύγουν τελικά το υπέρογκο οικονομικό κόστος.

Η στρατηγική της αποτροπής του φαινομένου περιλαμβάνει μια σειρά μεσοπρόθεσμες παρεμβάσεις: α) Στις διαδικασίες απ’ όπου προκύπτουν εκπομπές «αερίων θερμοκηπίου» όπως επίσης β) Στην αύξηση της απορροφητικότητας των οικοσυστημάτων καθώς βεβαίως και γ) τις αναγκαίες οικονομικές και πολιτικές ανακατατάξεις.

Επιστήμονες και ειδικοί του Γραφείου Προστασίας Περιβάλλοντος (Ε.Ρ.Α.) των Η.Π.Α. υποστηρίζουν ότι προκειμένου να σταθεροποιηθούν οι σημερινές συγκεντρώσεις του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι αναγκαίο να περικοπούν οι συνολικές εκπομπές κατά 50-80%, να επιστρέψουμε δηλαδή πίσω στο επίπεδο της δεκαετίας του ’50. Στο πλαίσιο αυτό επείγον βήμα, προκειμένου να κερδηθεί χρόνος για τα μακροπρόθεσμα μέτρα, είναι η άμεση περικοπή κατά 20% των εκπομπών μέσα σε μια δεκαπενταετία.

Μια ρεαλιστική στρατηγική θα ξεκινούσε από την περικοπή των εκπομπών από τους ανεπτυγμένους λαούς που ευθύνονται για το 70% αυτών. Βεβαίως η περικοπή αυτή δεν μπορεί να είναι ομοιόμορφη και ξεκινά από μια ετήσια περικοπή 3% για τις Η.Π.Α και την ΕΣΣΔ., μειώνεται στο 1-2% για την Ευρώπη και την Ιαπωνία, υιοθετεί σταθεροποίηση των εκπομπών για την Ινδονησία, το Μεξικό και την Κορέα ενώ επιτρέπει μια αύξηση των εκπομπών 1,5–3% για την Κίνα, τη Νιγηρία, τις Φιλιππίνες, την Κένυα και την Ινδία. Παράλληλα θα πρέπει να μειωθεί δραστικά ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού των αναπτυσσομένων, γιατί διαφορετικά η μεγάλη αύξηση του πληθυσμού τους θα υπερκεράσει κάθε πρόγραμμα σταθεροποίησης της κατά κεφαλήν κατανάλωσης καυσίμων.

Από πολλούς έχει προταθεί για μια μεταβατική φάση η υποκατάσταση του κάρβουνου από φυσικό αέριο, το οποίο για το ίδιο θερμικό περιεχόμενο εκπέμπει το 57% του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα απ' ότι το κάρβουνο. Επειδή δε το 34 % περίπου των καύσεων προέρχεται από το κάρβουνο, μια πλήρης υποκατάστασή του από φυσικό αέριο θα παρείχε την πολύ σημαντική κατά 14 % των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.. Βασικά μειονεκτήματα του μέτρου είναι η εξάρτηση του από πολιτικές επιλογές των κρατών -παραγωγών (ειδικά των Η.Π.Α.) καθώς επίσης και το ότι οι διαρροές των δικτύων διανομής του φυσικού αερίου μπορεί να δώσουν τόσο πολύ μεθάνιο στην ατμόσφαιρα ώστε αυτό να αντισταθμίσει την προβλεπόμενη μείωση στο διοξείδιο του άνθρακα.

Η συμβολή της βιομάζας και της μεθανόλης

Η χρήση βιομάζας με τη μορφή του ξύλου, του μεθανίου από χωματερές, η με τη μορφή μεθανόλης είναι δυνατό να υποκαταστήσει τα συμβατικά καύσιμα των ηλεκτροπαραγωγικών σταθμών ή αυτοκινήτων. Χρειάζεται όμως προσοχή ώστε να χρησιμοποιούνται τμήματα της βιομάζας που έτσι κι αλλιώς θα αποσυντίθεντο - δηλαδή υπολείμματα φυτικής παραγωγής – καθώς επίσης αύξηση του βαθμού απόδοσης των συστημάτων καύσης ώστε να αποφεύγονται οι ενεργειακές σπατάλες. Εκτιμώνται ότι σήμερα το 12% της ενέργειας στη Γη συνολικά προέρχεται από τη βιομάζα, σε ορισμένες δε αναπτυσσόμενες χώρες, το ποσοστό αυτό φτάνει μέχρι και 50%. Είναι φανερό ότι η καύση υπολειμμάτων του ξύλου θα μπορούσε να αυξήσει το χρησιμοποιούμενο ποσοστό βιομάζας κατά ένα οριακό 2-3%, ενώ η χρήση της μεθανόλης για τα αυτοκίνητα θα μπορούσε να υποκαταστήσει το 40-50% της βενζίνης, μειώνοντας κατά 20-25% τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τα αυτοκίνητα. Τέλος η εκμετάλλευση του μεθανίου των χωματερών περικλείει ένα θεωρητικό ενεργειακό δυναμικό του ύψους των 200- 300 εκατομμυρίων τόνων ετησίως ή το 2-3% της παγκόσμιας κατανάλωσης καυσίμων. Δυστυχώς οι χωματερές αυτές δεν είναι συγκεντρωμένες και είναι αμφίβολο αν το 1/10 απ’ αυτές μπορεί προς το παρόν να αξιοποιηθεί ενεργειακά

Εξοικονόμηση ενέργειας

Βασικά μέτρα προς την κατεύθυνση της εξοικονόμησης ενέργειας είναι η βελτίωση της απόδοσης των μηχανών εσωτερικής καύσης και των ηλεκτρικών συσκευών, καθώς και η αύξηση του βαθμού αξιοποίησης της θερμικής ενέργειας μέσω της θερμομόνωσης, της ανακύκλωσης και της συμπαραγωγής.

Ήδη στο πλαίσιο της βελτίωσης των αποδόσεων των μηχανών εσωτερικής καύσης προχωρά η εφαρμογή των νέων κινητήρων αυτοκινήτων καθώς και αεροτουρμπινών ηλεκτροπαραγωγής με αποδόσεις 40-50 % μεγαλύτερες από μέχρι πρότινος. Παράλληλα, νέες βελτιώσεις στους ηλεκτροκινητήρες, τα ηλεκτρικά ψυγεία και τους ηλεκτρικούς λαμπτήρες τείνουν να μειώσουν σε ποσοστά ανάλογα με παραπάνω (40-70%) την κατανάλωση του ρεύματος. Τέλος, η ευρεία εφαρμογή της θερμομόνωσης επιτρέπει επιπλέον εξοικονόμηση θερμότητας ενώ η συμπαραγωγή θερμότητας –ηλεκτρισμού τείνει να αξιοποιήσει το 40-50-% της ενέργειας του καταναλισκομένου καυσίμου για ηλεκτροπαραγωγή, το οποίο μέχρι τώρα αποβάλλεται ως ανεπιθύμητη θερμότητα. Είναι φανερό ότι ενώ η υποκατάσταση των καυσίμων έχει ένα όριο γύρω στο 20% σχετικά με τη μείωση των εκπομπών, η εξοικονόμηση ενέργειας μπορεί να προσθέσει οπωσδήποτε ένα άλλο 40% μεσοπρόθεσμα.

Το σύνολο των παραπάνω μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας, έχοντας υπόψη ότι δεν είναι δυνατόν να εφαρμοστούν πλήρως, θα μπορούσε ρεαλιστικά να τροφοδοτήσει μια σχετική μείωση των εκπομπών άνθρακα (ως προς ένα σταθερό επίπεδο οικονομικών δραστηριοτήτων) κατά 3% τον χρόνο, να αντισταθμίσει μέχρι το 2010 τους υπάρχοντες ρυθμούς αύξησης των οικονομικών δραστηριοτήτων και να κρατήσει σταθερές τις ετήσιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στα 6-6,5 δισεκατομμύρια τόνους. Είναι φανερό ότι τα δυνατά μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας και αλλαγών στα καύσιμα είναι εφαρμόσιμα κατά το μεγαλύτερο μέρος, δεδομένου ότι συνδυάζουν την οικονομική αποδοτικότητα με την προστασία του περιβάλλοντος

Είναι λοιπόν δυνατό να οδηγηθεί η ανθρωπότητα κατά την επόμενη δεκαπενταετία σε μια ελαφρά μείωση των εκπομπών (μέχρι 20%) χωρίς να θιγεί η ανάπτυξη.

Η επιτυχία των μέτρων αυτών, που παρ’ όλα αυτά δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, θα δώσει απλά μια ανάσα στην ανθρωπότητα για τη λήψη διαρθρωτικών μέτρων, που δεν θα συμβαδίζουν απαραίτητα με την οικονομία. Τέτοια είναι η χρήση εναλλακτικών μορφών ενέργειας, η υιοθέτηση νέων –ήπιων τεχνολογιών και η μείωση του ρυθμού ανάπτυξης.

Συνεχίζουμε την παρουσίαση των μέτρων για την σταθεροποίηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, που παρουσιάζει αύξηση με το « φαινόμενο του θερμοκηπίου», ώστε από τη μια να συμβάλλουμε με κάθε τρόπο στην περαιτέρω εξέλιξή του, και να αποτρέψουμε τις επιπτώσεις στον πλανήτη, στον οποίο ήδη έχουμε τα πρώτα συμπτώματα (λιώσιμο των πάγων στους πόλους, μικρή αλλά αισθητή άνοδος της στάθμης της θάλασσας, ακραία καιρικά φαινόμενα, αύξηση της συχνότητας έντονων ατμοσφαιρικών φαινομένων, όπως κυκλώνες, ανεμοστρόβιλοι, τυφώνες κ.λ.π.), και από την άλλη να γνωρίσουν οι πολίτες ότι υπάρχουν λύσεις, αλλά προσκρούουν στο πολιτικό και οικονομικό κόστος των κυβερνήσεων. Μέχρι τώρα παρουσιάσαμε μέτρα όπως: α) Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, β) Εξοικονόμησης ενέργειας και γ) Συμβολής της βιομάζας.

Αναδάσωση του πλανήτη

Ως ένα κατεξοχήν μέτρο μείωσης της συσσώρευσης του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα προτείνεται η ανάληψη ενός γιγαντιαίου προγράμματος αναδάσωσης εκτάσεως 1.300 δισεκατομμυρίων στρεμμάτων, έκτασης ίσης με το διπλάσιο περίπου της Γαλλίας. Τα νέα αυτά δάση στην αυξητική τους φάση μπορούν ν’ απορροφούν ετησίως 600-700 εκατομμύρια τόνους άνθρακα. Το ποσό αυτό ανέρχεται στο 10% των παγκοσμίων εκπομπών άνθρακα και στο 35% περίπου του προερχομένου από τις παγκόσμιες αναδασώσεις. Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται η δημιουργία δασών πολλαπλών χρήσεων και ιδιαίτερα δασών αναπαραγωγής, των οποίων το προ΄ι’όν θα μπορεί να υποκαθιστά μεγάλο μέρος των ορυκτών καυσίμων. Με τον τρόπο αυτό θα αποφευχθεί, κατά ένα ποσοστό, η είσοδος στο ατμοσφαιρικό ισοζύγιο άνθρακα προερχομένου «έξω» από τη βιόσφαιρα. Η διαχείριση τέτοιων δασών αποτελεί παράδειγμα ενδιάμεσης και προσαρμοσμένης τεχνολογίας στις δυνατότητες του Τρίτου Κόσμου.

Επιβολή φόρου άνθρακα

Ως κεντρικό εργαλείο οικονομικής πολιτικής για την αντιμετώπιση του φαινομένου προτείνεται ένας « φόρος άνθρακα» με τη μορφή ενός ειδικού τέλους κατανάλωσης. Ο φόρος αυτός θα πρέπει να είναι ίσος ή μεγαλύτερος από το κόστος μια παγκόσμιας στρατηγικής περιορισμού των εκπομπών, το οποίο υπολογίζεται σε 50 δολάρια ανά τόνο. Ένας τέτοιος φόρος θα μπορούσε να αποδώσει 280 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο, ποσό ικανό για να χρηματοδότηση μια παγκόσμια στρατηγική περιορισμού των εκπομπών. Ο φόρος αυτός για τις Η.Π.Α θα ανερχόταν σε 280 δολάρια κατά κεφαλή το χρόνο, για την Ινδία σε 9 δολάρια, ενώ για το Ζαΐρ θα έπεφτε στο 1,5 δολάριο. Οι δε επιπτώσεις του στην τιμή της βενζίνης θα ανερχόταν σε 4,5 cents το λίτρο και στην τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος σε 1-2 cents.

Βεβαίως σ΄ αυτές τις περιπτώσεις το ερώτημα - κλειδί αναφέρεται στην αναδιανομή του φόρου αυτού. Αν δοθεί με τη μορφή κινήτρων για τεχνολογικές καινοτομίες εξοικονόμησης ενέργειας, είναι προφανές ότι το μερίδιο του λέοντος θα το πάρουν οι επιχειρήσεις του δυτικού κόσμου, ενώ ο Τρίτος Κόσμος πρακτικά θα αποκλεισθεί από τη διαδικασία περιορισμού των εκπομπών του, με μόνη ίσως δυνατότητα εισαγωγής των τεχνολογικών προϊόντων της Δύσης. Αν, από την άλλη, δοθούν χρήματα « κάνοντας τα κλειστά μάτια» σε κάποιες επιχειρήσεις του Τρίτου κόσμου, το μόνο που θα επιτευχθεί θα είναι η συμβατική ανάπτυξη του, δηλαδή σε πλαίσια μη μείωσης των εκπομπών. Η προσφορότερη πολιτική θα ήταν ίσως η δωρεάν παροχή βασικών προϊόντων τεχνολογικής καινοτομίας ή η χρηματοδότηση έργων μέσης ή χαμηλής τεχνολογίας, αποτρεπτικών του «φαινομένου του θερμοκηπίου».Παράδειγμα της πρώτης κατηγορίας αποτελεί η δωρεάν εγκατάσταση ηλιακών ή αιολικών πάρκων στον Τρίτο Κόσμο, ενώ της δεύτερης κατηγορίας η χρηματοδότηση προγραμμάτων αναδάσωσης και η δημιουργία δασών αναπαραγωγής.

Απαίτηση για μια νέα οικονομική τάξη

Είναι φανερό ότι ο κόσμος χρειάζεται μια « νέα οικονομική τάξη», όπου θα πρέπει να καταργηθούν οι υπάρχουσες σχέσεις εισαγωγών –εξαγωγών – ισοζυγίου πληρωμών, καθώς και εκείνες των πολυεθνικών και του εξωτερικού δανεισμού. Η νέα οικονομική τάξη θα πρέπει να καταργήσει πρακτικά τα οικονομικά σύνορα μεταξύ των κρατών, κατοχυρώνοντας ταυτόχρονα το επίπεδο ζωής των χωρών του Τρίτου Κόσμου και καθιερώνοντας νέες μορφές διακρατικών επιχειρηματικών σχέσεων, με πρώτο βήμα την άμεση διευθέτηση, με πρώτο βήμα την άμεση διευθέτηση των χρεών του Τρίτου Κόσμου.

Ένα είναι σίγουρο: O Τρίτος κόσμος δεν μπορεί να αφεθεί στην κατάσταση της φτώχειας, ούτε και όμως έξω από μια στρατηγική αποτροπής του «ΘΕΡΜΟΚΗΠΊΟΥ»

Οι νέες λοιπόν τεχνολογίες και ο έλεγχος του υπερπληθυσμού θα πρέπει να διαπεράσουν οπωσδήποτε τις κοινωνίες του Τρίτου κόσμου. Παράλληλα, η διαδικασία της μείωσης ανάπτυξης των ανεπτυγμένων χωρών, προκειμένου να διατηρηθεί ο ρυθμός μιας ετήσιας μείωσης των εκπομπών κατά 3% μέχρι τα μέσα του αιώνα, θα πρέπει να αποτελέσει τη ραχοκοκαλιά της εσωτερικής πολιτικής στις δυτικές κοινωνίες Αυτό βέβαια μπορεί να σημαίνει διεύρυνση της δημοκρατίας και της συνεργασίας μεταξύ των λαών μέσα σ΄ ένα κλίμα ειρηνικού διακανονισμού των διαφορών τους. Αντίθετα, οι ελίτ των ανεπτυγμένων λαών είναι δυνατόν να επιλέξουν σενάρια διατήρησης των προνομίων τους, σ΄ αυτή τη φάση της αναγκαίας οικονομικής συρρίκνωσης, σε βάρος της εσωτερικής δημοκρατίας και του δικαιώματος για μια καλύτερη ζωή των λαών του Τρίτου Κόσμου. Μ’ άλλα λόγια, η κρίση του περιβάλλοντος επιβάλλει έτσι κι αλλιώς την αναγκαιότητα μιας πολιτικής επιβίωσης. Το αν γι ‘ αυτό επιλεγεί ο δρόμος της οικολογίας ή της βαρβαρότητας παραμένει ένα θέμα ανοιχτό.

Οι συνέπειες της μη λήψης μέτρων

Η μέση αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη και ιδιαίτερα των πόλων είναι πολύ πιθανόν να έχει ως αποτέλεσμα τη μερική τήξη των πολικών πάγων. Είναι όμως πέρα από κάθε αμφιβολία μια θερμική διαστολή του νερού των ωκεανών (ειδικά του Ατλαντικού) με αποτέλεσμα την ανύψωση της στάθμης των θαλασσών, η οποία εκτιμάται από 1 έως 2 μέτρα για μια μέση θερμοκρασιακή αύξηση γύρω στους 4οC. Ο πλημμυρισμός των πιο εύφορων εδαφών και του μεγαλύτερου μέρους των οικισμών της Γης καθώς και η υφαλμύρωση του υδροφόρου ορίζοντα όλων των περιοχών που θα πλημμυρίσουν είναι οι πρώτες οικονομικές συνέπειες αυτής της αύξησης της στάθμης της θάλασσας. Εκτιμάται ότι το 10-20% του εδάφους των παραλιακών χωρών θα δώσει τη θέση του στη θάλασσα και το 50% της οικονομικής ζωής των χωρών αυτών θα πρέπει να «μετακομίσει» προς περιοχές μεγαλύτερου υψομέτρου. Το ίδιο φαινόμενο, ιδωμένο από την πλευρά των αντισταθμιστικών του μέτρων, εκτιμάται ότι θα στοιχίσει για το σύνολο των κατοικημένων περιοχών του πλανήτη ένα ποσό αρκετών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Για τη δυτική ακτή των Η.Π.Α εκτιμάται σε 400 δισεκατομμύρια δολάρια.

Το χειρότερο είναι ότι η αύξηση της στάθμης αυτής των θαλασσών δεν θα γίνει βαθμηδόν αλλά εκτιμάται, ότι θα συντελεστεί απότομα, όπως γίνεται σήμερα με μεγάλα παλιρροιακά κύματα και τυφώνες, που θα φέρουν την καταστροφή και το θάνατο σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους του πλανήτη μας. Αυτό θα είναι και το τίμημα της απαράδεκτης περιβαλλοντικής πολιτικής των Η.Π.Α οποίες ήδη πληρώνουν το τίμημα της αλαζονείας της κυβέρνησης με τους κυκλώνες οι οποίοι πλήττουν την καρδιά της Αμερικής με απίστευτη ένταση.

Μανόλης Βουτυράκης
Φυσικός Περιβαλλοντολόγος
Πρόεδρος του Συλλόγου Προώθησης των Α.Π.Ε. στην Κρήτη (Σ.Π.Α.Π.Ε.Κ.Ε.Ε.Κ.)
spapekeek@her.forthnet.gr

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.