Ο λυγμός του καλοκαιριού

Από τον ΓΙΩΡΓΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΚΗ*

Από την Ελευθεροτυπία, www.enet.gr

Το ελληνικό καλοκαίρι έρχεται πάλι πλησίστιο, και τις ψυχές μας κατακλύζει μια αόριστη προσδοκία: Ηλιος και θάλασσα, μαγευτικά νησιά και ταβερνάκια τα βράδια. Το πόσο οι προσδοκίες των διακοπών θα πραγματοποιηθούν, είναι θέμα δυνατοτήτων και καλής τύχης. Το βέβαιο είναι ότι, όσοι διατηρούν κάποιες ευαισθησίες, μαζί με τις απολαύσεις του καλοκαιριού θα αισθανθούν και πάλι τον υπόγειο, σπαρακτικό λυγμό του.

Πράγματι: το εκτυφλωτικό φως του καλοκαιριού δεν αφήνει πολλές αμφιβολίες. Από μέρα σε μέρα, από χρόνο σε χρόνο, μια επιδημία καταστροφής σφραγίζει παραλίες και μοναδικά τοπία, ιερούς χώρους και μνημεία. Η Ελλάδα του καλοκαιριού αποκαλύπτει τη μέγιστη υποκρισία που κρύβει ο πολυύμνητος πατριωτισμός μας.

Υπάρχει εν τούτοις ένα καινούργιο στοιχείο, που όσο περνά ο καιρός γίνεται εμφανέστερο. Οτι η συνεχής αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας και η εκχώρησή του σε μικρά ή μεγάλα συμφέροντα και τη χαμηλή τους αισθητική, έχει γίνει πικρή συνείδηση στον Ελληνα και στις καλοκαιρινές του αναζητήσεις. Η έκφραση «έχει χαλάσει» ή «καταστράφηκε και αυτό» επαναλαμβάνεται με αυξανόμενη συχνότητα· και αναφέρεται σε παραλίες ή ολόκληρα νησιά, σε χώρους που έλαμπαν από φυσικά χαρίσματα και την ψυχή των ανθρώπων τους.

Φοβούμαι, όμως, ότι η αναμφισβήτητη αυτή συνείδηση, συνοδεύεται από το γνωστό ελληνικό σύνδρομο: Οτι ως υπεύθυνους δείχνουμε πάντοτε όλους τους άλλους. Ακόμα χειρότερα μάλιστα: Στις ελάχιστες περιπτώσεις που η πολιτική εξουσία υπερβαίνει τις αναστολές της και κινείται να βελτιώσει λίγο τα πράγματα -όπως η προσπάθεια για νέους όρους δόμησης στα νησιά του Αιγαίου- οι αντιδράσεις είναι ποικίλες και σφοδρές: Από φορείς και άτομα, από δημάρχους και βουλευτές. Συνήθεις, μάλιστα, είναι και οι πρωτοβουλίες που έχουν αντίστροφη φορά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ενορχηστρωμένη προσπάθεια, που εκδηλώνεται τελευταία για να «αναθεωρηθούν» οι αρχαιολογικές ζώνες της Κνωσού. Η θεσμοθέτησή τους, ωστόσο, διέσωσε -όσο επιτρέπουν οι αυθαιρεσίες- ένα μοναδικό τοπίο και τις μνήμες του από την επέλαση της βαρβαρότητας, που χαρακτηρίζει ολόκληρη την Κρήτη. Στην προσπάθεια να πληγεί και αυτό το ανεκτίμητης αξίας οχυρό συντάσσονται, με αξιέπαινο συναινετικό πνεύμα, οι βουλευτές και από τα δύο κόμματα εξουσίας -δυστυχώς όμως και ο ικανός κατά τα άλλα, δήμαρχος Ηρακλείου. Ας σημειωθεί μόνον, προς τέρψιν των αναγνωστών, ότι δίπλα στο μινωικό ανάκτορο της Κνωσού, έχει ανεγερθεί, καιρό τώρα, μια αυθαίρετη μεταλλική εκκλησία. Υπήρξε αποτέλεσμα του θεόσταλτου ενυπνίου ενός πιστού, και παρά τις οξύτατες διαμαρτυρίες και τις σχετικές αποφάσεις για την κατεδάφισή της, παραμένει ως έχει!

Αξίζει να υπογραμμισθεί ότι την ίδια στιγμή που η χώρα έχει αφεθεί στο έλεος της πολεοδομικής και αισθητικής καταστροφής, σπαρακτικές υψώνονται οι κραυγές για την «κρίση» στον τουρισμό μας. Η κρίση, βέβαια, είναι άλλου είδους: Οτι η κοντόφθαλμη πολιτική, που στο όνομα του τουρισμού θυσίαζε ό,τι ευγενέστερο έχει ο τόπος σε φυσικές ομορφιές και αισθητικές αξίες, έφερε το αναπόδραστο αποτέλεσμά της. Το επίπεδο των επισκεπτών συνεχώς χειροτερεύει· κι ενώ ο αριθμός τους είναι πλέον πολύ μεγαλύτερος από όσο αντέχουν οι υποδομές και οι ψυχές μας, αγωνιούμε κάθε χρόνο μήπως και δεν αυξηθεί. Το στίγμα του εκχυδαϊσμού, που έδωσαν αρχικά ο Κάβος της Κέρκυρας, τα Μάλια της Κρήτης ή η Μύκονος, ακολουθείται κατά δύναμιν από νησιά και τουριστικές πόλεις, και δεν φαίνεται να έχει τέλος. Τέλος θα έχουν σύντομα οι αυταπάτες μας και τα μεγάλα λόγια για «ανάπτυξη», που όσο πάει θα έχουν και λιγότερο αντίκρισμα.

Υπάρχει, βέβαια, πάντα το ερώτημα, για τα αίτια και τις ερμηνείες του φαινομένου. Διότι και τουριστική «ανάπτυξη» θα μπορούσε να γίνει, και «παραθεριστικές κατοικίες» να κτισθούν, και τα νησιά να αναπνεύσουν οικονομικά -χωρίς όμως να θυσιασθεί ό,τι αποτελούσε μέχρι χθες την ελληνική ιδιαιτερότητα. Οι γνωστές γενικότητες, που επιστρατεύονται για την ερμηνεία του φαινομένου, δεν επαρκούν. Η έλλειψη προγραμματισμού, ή ο φόβος του πολιτικού κόστους, η πολεοδομική ασυναρτησία και η στρεβλή ανάπτυξη, το ανύπαρκτο «κράτος» και η επιδημία του εύκολου πλουτισμού -τόσα άλλα- είναι λίγο ή πολύ σωστά. Εξαντλούνται όμως σε φαύλους κύκλους. Υποπτεύομαι λοιπόν ότι κάποια παράμετρος διαφεύγει, που ίσως είναι καθοριστική. Είναι, φοβούμαι, ο επιφανειακός «πατριωτισμός» μας. Δεν ξέρω για τους πολέμους. Ο πατριωτισμός, όμως, όταν τα πράγματα είναι ειρηνικά, είναι υπόθεση δύσκολη. Χρειάζεται να πειθαρχεί κανείς σε αξίες που αναφέρονται στο μέλλον, να συλλαμβάνει -έστω και διαισθητικά- την ουσία του τόπου και της Ιστορίας του, να εμβαθύνει στις διαδρομές της τέχνης και της κουλτούρας του. Σε μας, από τα σχολικά μας χρόνια, αναπτύσσεται ένα υπόγειο μίσος -ή στην καλύτερη περίπτωση, ο κυνισμός- προς τις ιστορικές και αισθητικές συντεταγμένες του τόπου. Στην διαμόρφωση του εθνικού αυτού υποσυνείδητου, σημαντικό ρόλο παίζει ένα «ύφος» σχολικής παιδείας, που παραμένει στην εθνική ομφαλοσκόπηση και δεν διδάσκει, αλλά απωθεί. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι το σύνδρομο καταστροφής που μας κατέχει, συνοδεύεται και από τα απαραίτητα αισθήματα ενοχής. Ενώ οι δυνάμεις καταστροφής κυριαρχούν, η επίκληση της παραδόσεως, του πολιτισμού και των ψυχικών μας αρετών είναι κοινός τόπος.

Ευτυχώς που λειτουργούν ακόμη σε τόπους απομακρυσμένους και σε παραλίες, σε καταλύματα καλοκαιρινά και σε παρέες, τα κρυφά σχολειά του καλοκαιριού. Είναι χώροι που διατηρούν ακόμη το μέτρο και την αισθητική, που αντιμετωπίζουν τον επισκέπτη του καλοκαιριού ως ανθρώπινη μονάδα και όχι ως αριθμό, που αναδεικνύουν τα παιχνίδια του ελληνικού φωτός με τα κτίσματα και τα τοπία. Ο ρόλος τους, όπως κάθε κρυφού σχολειού, είναι να διασώσουν το κριτήριο και το δίδαγμα. Κριτήριο για το πώς ήτανε κάποτε ή πώς έπρεπε να είναι οι θάλασσες και η φύση της χώρας. Και δίδαγμα, με την ελπίδα ότι θα υπάρξουν γενιές καλύτερες από τη δική μας, που θα υποστείλουν το εθνικό υποσυνείδητο καταστροφής, και θα περιορίσουν στα ανεκτά όρια τη μικρόνοια και το συμφέρον. Σε ένα τέτοιο κρυφό σχολειό, εύχομαι στον αναγνώστη να περάσει τις καλοκαιρινές του διακοπές. Τότε, μαζί με τον λυγμό του καλοκαιριού, θα ακούσει και τα θεσπέσια τραγούδια του. Αυτά ανέδιδαν, αιώνες τώρα, τα βουνά και οι θάλασσες, οι φιλόξενες ψυχές και η Ιστορία του τόπου.

* Ο Γιώργος Γραμματικάκης είναι καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 10/06/2005
Copyright © 2004 Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε.

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.