Οι θέσεις του ΣΥΝ για τη διαχείριση των αδόμητων χώρων δημόσιου ενδιαφέροντος στην Αθήνα

Στη μετα-ολυμπιακή Αθήνα, οι ελάχιστες μη δομημένες επιφάνειες της πόλης, αντί να μετατραπούν σε χώρους πρασίνου, τομέας στον οποίο η πρωτεύουσα έχει δραματικό έλλειμμα, προγραμματίζεται να δοθούν σε περαιτέρω οικοδομική ανάπτυξη. Ταυτόχρονα, η προσπάθεια για τη χωροθέτηση ποδoσφαιρικών γηπέδων και άλλων χρήσεων (μουσεία, θεματικά πάρκα κ.α.) σε αδόμητους χώρους δημόσιου ενδιαφέροντος έχει αναζωπυρωθεί.

Το Τμήμα Οικολογίας του ΣΥΝ τα τελευταία χρόνια έχει κάνει αρκετές παρεμβάσεις στο φλέγον αυτό θέμα, θέτοντας στην εκάστοτε κυβέρνηση δύο μεγάλα ζητήματα: πρώτον, το άμεσο πάγωμα κάθε προσθήκης νέου οικοδομικού κεφαλαίου στον πολύτιμο δημόσιο χώρο που μπορεί να παραμείνει ελεύθερος από δόμηση και δεύτερον, την ενεργοποίηση των θεσμοθετημένων διαδικασιών χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού και το σεβασμό του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας.

Αν και σύμφωνα με την οικολογική αντίληψη η μερική προσέγγιση ζητημάτων διαχείρισης του αστικού περιβάλλοντος δεν θεωρείται μεθοδολογικά επαρκής, καθώς οδηγεί σε ιεραρχήσεις και προτεραιότητες της χωροταξίας που συμβάλλουν ή και αναπαράγουν περιβαλλοντικές και ταξικές ανισότητες και αδικίες για τους κατοίκους μιας μητροπολιτικής περιοχής όπως είναι το λεκανοπέδιο της Αθήνας, το ζήτημα της διαχείρισης των αδόμητων χώρων δημόσιου ενδιαφέροντος στην Αθήνα δεν παύει να αποτελεί μείζονος σημασίας θέμα που επανέρχεται τακτικά στο πρώτο πλάνο της δημόσιας συζήτησης, καθώς πολλοί ετερόκλητοι χρήστες (κράτος, ΟΤΑ, ιδιώτες, εκκλησία, ιδρύματα), επιδιώκουν την οικοδομική ή εμπορική-ψυχαγωγική εκμετάλλευση των αδόμητων περιοχών, λόγω χαμηλού κόστους σε σχέση με τις ήδη οικοδομημένες περιοχές και επίσης εξαιτίας των υψηλών δυνατοτήτων ανταπόδοσης των επενδύσεων που υπολογίζουν να κάνουν.

Το πρόβλημα έλλειψης χώρων πρασίνου στην Αθήνα είναι οξύτατο και κατά την εκτίμησή μας αποτελεί το υπ’ αριθμόν ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα της πρωτεύουσας. Η Αθήνα είναι μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες μεγαλουπόλεις της Ε.Ε. όπου σε κάθε κάτοικο αναλογούν μόλις 2,55 τ.μ. πρασίνου (ή μόλις 2 τ.μ. ανά κάτοικο, σύμφωνα με πρόσφατους υπολογισμούς της υπερνομαρχίας Αθηνών – Πειραιώς) που κατέχει το αρνητικό ευρωπαϊκό ρεκόρ σε πράσινο, με μόλις 2,9% της συνολικής επιφάνειας της πόλης να καταλαμβάνεται από χώρους πρασίνου (όταν στο Λονδίνο το πράσινο είναι 9%, στη Βαρσοβία 18%, στη  Βιέννη 20%, στο ¶μστερνταμ 27% και στις Βρυξέλλες 29%).
 
Εκτός της έντονης ατμοσφαιρικής ρύπανσης που εξακολουθεί να κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα, η απουσία χώρων πρασίνου αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες δημιουργίας του φαινομένου της "υπερθέρμανσης" της πόλης, με τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύσσονται -ιδιαίτερα- το καλοκαίρι. Το φαινόμενο, που έχει περιγραφεί από τους ειδικούς και ως "φαινόμενο των θερμικών νησίδων", προκαλεί στο κέντρο της πόλης θερμοκρασίες υψηλότερες έως κατά 7 - 8 βαθμούς Κελσίου από τις κανονικές. Πέρα από τις μεγάλες δυνατότητες που θα μπορούσαν να έχουν οι κατάλληλες βιοκλιματικές παρεμβάσεις που μπορούν να γίνουν στα υπάρχοντα κτίρια, όπως η φύτευση πρασίνου στις ταράτσες και στις μεσημβρινές προσόψεις των κτιρίων, πρακτική που μπορεί να ελαττώσει την ένταση του φαινομένου της θερμικής νησίδας κατά 4 - 5 βαθμούς, η δημιουργία μεγάλων και μικρών χώρων πρασίνου (Ελαιώνας, Γουδί, διάφοροι ελεύθεροι χώροι) θα μπορούσε σύμφωνα με σχετικές μελέτες να μειώσει τη μέση θερμοκρασία κατά 1-3 βαθμούς Κελσίου.

Όλα αυτά, όπως φαίνεται, δεν πτοούν ούτε τους ιδιώτες, που μπροστά στο κέρδος αδιαφορούν για την ακόμη μεγαλύτερη υποβάθμιση της πόλης και την επιδείνωση της ούτως ή άλλως προβληματικής ποιότητας ζωής στης Αθήνας ούτε την πολιτεία, η οποία είτε επί κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ είτε επί κυβέρνησης ΝΔ, χωρίς κανέναν απολύτως ολοκληρωμένο σχεδιασμό και ουδεμία δημόσια συζήτηση μεθοδεύει την «αξιοποίηση» των αδόμητων χώρων δημόσιου ενδιαφέροντος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η προσπάθεια εξακοντισμού κάθε «δύσκολης» χωροθέτησης (π.χ. νέο γήπεδο Παναθηναϊκού) σε περιοχές που η Αθήνα έχει απόλυτη ανάγκη να γίνουν χώροι πρασίνου, ενάντια στις προβλέψεις του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας.

Έχουμε πλέον ένα νέο νόμο για την αξιοποίηση των ολυμπιακών εγκαταστάσεων. Δυστυχώς, με το νομο αυτό, τον οποίο αναρμοδίως διαχειρίζεται το υπουργείο Πολιτισμού, δεν καταγράφεται καμία διάθεση αξιοποίησης του ήδη υπάρχοντος κτιριακού κεφαλαίου αθλητικών και βοηθητικών υποδομών που άφησε πίσω της αναξιοποίητο η Ολυμπιάδα και το οποίο τόσο πανάκριβα πλήρωσαν οι Έλληνες φορολογούμενοι. Αντίθετα, οι ρυθμίσεις του συγχέουν τη διαδικασία σχεδιασμού με αυτή της αδειοδότησης και ευνοούν μια σειρά από εντατικές χρήσεις, οι οποίες διευκολύνονται, αφενός με την παροχή των ολυμπιακών εγκαταστάσεων για την ανάπτυξη πλήθους εμπορικών δραστηριοτήτων, σε καθεστώς ελεύθερου ωραρίου, κατάσταση που αναπόφευκτα θα προκαλέσει μεγάλης κλίμακας αποσταθεροποίηση στους μικρο-μεσαίους επαγγελματίες της πρωτεύουσας, αφετέρου με την παροχή υψηλότερων συντελεστών δόμησης στις πέριξ των ολυμπιακών εγκαταστάσεων περιοχές προς διευκόλυνση της ανάπτυξης τεράστιων «θεματικών πάρκων» κ.α.. Εάν υλοποιηθούν όσα προβλέπει το σχέδιο νόμου, το αποτέλεσμα θα είναι ακόμη περισσότερος δομημένος χώρος σε μια πόλη που ασφυκτιά από τη δραματική έλλειψη χώρων πρασίνου.

Το κόστος απώλειας ελεύθερων χώρων ζωτικής σημασίας που έχει καταβάλει η πρωτεύουσα από τη δεκαετία του 1960 και μετά, όταν υποτάχθηκε στο κύμα μιας χαώδους, μικρο-πελατειακής, κακόγουστης και αβίωτης οικιστικής ανάπτυξης, είναι πολύ μεγάλο, με αποτέλεσμα η Αθήνα σήμερα να επιδεικνύει ορισμένους από τους χειρότερους δείκτες στην ποιότητα ζωής στην Ε.Ε..

Μια στοιχειώδης προσέγγιση στη βάση των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης, την οποία ευαγγελίζεται στα προεκλογικά της προγράμματα και η κυβέρνηση της ΝΔ, θα απαιτούσε να αντιμετωπιστεί ενιαία το ζήτημα της αθλητικής υποδομής, κατόπιν χωροταξικών και κυκλοφοριακών μελετών σε σχέση με τις ανάγκες του κάθε αθλήματος και την φέρουσα χωρική ικανότητα της κάθε περιοχής, με βασική επιδίωξη την εξοικονόμηση πόρων και χώρου που μπορεί να επιτευχθεί με την εκ περιτροπής χρήση της υποδομής (π.χ. στάδιο ΟΑΚΑ) και με γνώμονα την προστασία και διεύρυνση των ελεύθερων χώρων και των χώρων πρασίνου, οι οποίοι συρρικνώθηκαν δραματικά κατά την προετοιμασία της ολυμπιάδας. 

Στο πλαίσιο της ανάληψης μιας σειράς πρωτοβουλιών για τη διευθέτηση του μεγάλου αυτού προβλήματος προς όφελος της ποιότητας ζωής των Αθηναίων πολιτών και επειδή δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα της πολιτικής ατζέντας καμία συνολική δημόσια συζήτηση με γνώμονα τη βελτίωση των όρων διαβίωσης στην Αθήνα, το Τμήμα Οικολογίας παρουσιάζει σήμερα μια πρώτη καταγραφή των περισσότερο γνωστών αδόμητων χώρων δημόσιου ενδιαφέροντος στην πόλη και ζητά από την ελληνική πολιτεία:

- Καμία προσθήκη νέου οικοδομικού κεφαλαίου σε αδόμητους χώρους δημόσιου ενδιαφέροντος: δημόσιοι χώροι πρασίνου, πάρκα, μεγάλες αδόμητες εκτάσεις (Ελληνικό, Γουδή), στρατόπεδα, εκτάσεις περί τις ολυμπιακές εγκαταστάσεις κ.ά.

- Προώθηση αναπλάσεων, με γνώμονα τη διεύρυνση του πρασίνου σε οικόπεδα όπου ήταν εγκατεστημένα παλιά εργοστάσια ή άλλες μη χρησιμοποιούμενες πια εγκαταστάσεις.

- Να εκπονηθεί στρατηγικό σχέδιο για την αναβάθμιση και διεύρυνση του πρασίνου στην Αθήνα και την Αττική, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του ΡΣΑ και αντίστοιχο πρόγραμμα εφαρμογής με σαφές χρονοδιάγραμμα και δέσμευση πόρων.

- Να τεθούν σε εφαρμογή τα προβλεπόμενα εργαλεία πολιτικής γης για την αγορά, απαλλοτρίωση ή ανταλλαγή και εν γένει την εξασφάλιση ελεύθερων χώρων. Στην κατεύθυνση αυτή προτείνεται η δημιουργία ενός δημόσιου ταμείου στο οποίο θα συγκεντρώνονται πόροι από τη δημοτική φορολογία και άλλες πηγές (π.χ. ανταποδοτικά τέλη από οχλούσες χρήσεις, τέλη υπεραξίας σε ωφελούμενες ιδιοκτησίες, πρόστιμα πολεοδομικών παραβάσεων κοκ) για την απαλλοτρίωση αδόμητων εκτάσεων ζωτικής σημασίας για την πόλη προκειμένου να μετατραπούν σε πάρκα, χώρους πρασίνου, ήπιας αναψυχής και ήπιας ερασιτεχνικής άθλησης για τους Αθηναίους.

- Να τεθούν σε εφαρμογή οι απαραίτητοι διοικητικοί και θεσμικοί μηχανισμοί διαχείρισης του πρασίνου, σε μητροπολιτικό και τοπικό επίπεδο. Το σημερινό ιδιοκτησιακό και διοικητικό χάος στη διαχείριση των δημόσιων ελεύθερων χώρων προκαλεί μια ασύμβατη για ευρωπαϊκή χώρα δυσλειτουργία που ευνοεί την αποσπασματική και περιπτωσιολογική αντιμετώπιση. 

- Να υιοθετηθεί συστηματική πολιτική στάθμευσης με γνώμονα την αποθάρρυνση των μετακινήσεων με ΙΧ αυτοκίνητο και τη σταδιακή κατάργηση της ‘στάθμευσης παρά την οδό’, ώστε να απελευθερωθούν οι περιορισμένοι ελάχιστοι κοινόχρηστοι χώροι και να αποδοθούν στο πεζό. 

- Για τους ολυμπιακούς πόλους, να εφαρμοστούν τα προεδρικά διατάγματα που θεσμοθέτησαν τα ΕΣΟΑΠ (Ειδικά Σχέδια Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης Ολυμπιακών Πόλων), με ευθύνη του Οργανισμού Αθήνας, όπου προβλέπεται τόσο η ολυμπιακή όσο και η μετα-ολυμπιακή χρήση, ενώ στην επιτρεπόμενη δόμηση δεν έχουν υπολογιστεί οι λυόμενες κατασκευές οι οποίες ως προσωρινές είναι αυτή τη στιγμή αυθαίρετες και πρέπει να κατεδαφιστούν ή να μετεγκατασταθούν άμεσα! Αν για οποιοδήποτε λόγο θα έπρεπε να επανεξεταστούν οι ρυθμίσεις που προβλέπονται στα ΕΣΟΑΠ για τις μετα-ολυμπιακές χρήσεις, αυτό θα όφειλε να γίνει στα πλαίσια του Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας και η μόνη νόμιμη διαδικασία είναι η τροποποίηση των Προεδρικών Διαταγμάτων μετά από πολεοδομικές και περιβαλλοντικές μελέτες, γνωμοδότηση των αρμόδιων οργάνων (τεχνικά, δημοτικά και νομαρχιακά συμβούλια) και έλεγχο της συνταγματικής νομιμότητας από το ΣτΕ. Με ανάλογα ΠΔ μπορούν να θεσπιστούν μεταολυμπιακές χρήσεις στις εγκαταστάσεις που δεν έχουν ρυθμιστεί με ΕΣΟΑΠ. Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να αξιοποιηθεί σημαντικό μέρος των κτιριακών υποδομών που άφησε πίσω της η Ολυμπιάδα για τη μεταστέγαση δημόσιων υπηρεσιών και άλλων κοινωφελών χρήσεων όπως η ΓΓΑ, οι οποίες σήμερα καταβάλλουν υψηλότατα ενοίκια για τη στέγασή τους.

- Όπως σε κάθε ευνομούμενη πολιτεία να ασκείται η αρμοδιότητα της χωροταξικής πολιτικής από τα αρμόδια όργανα (ΥΠΕΧΩΔΕ, Οργανισμός Αθήνας) και τους θεσμούς που λαμβάνουν την πολιτική ευθύνη για τα ζητήματα χωροθέτησης χρήσεων, δόμησης και διαχείρισης της δημόσιας περιουσίας, αφού ακολουθήσουν τις διαδικασίες ενημέρωσης και συμμετοχής του κοινού μέσω της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η δημόσια συζήτηση για τα μεγάλα θέματα της πόλης θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει με συστηματικό τρόπο τους ειδικούς επιστήμονες, τον τεχνικό κόσμο και τις οργανώσεις πολιτών (ΜΚΟ, περιβαλλοντικές οργανώσεις, τοπικές κινήσεις κ.α.).

- Όσον αφορά στο εκτός λεκανοπεδίου περιαστικό πράσινο προτείνεται, α) να τεθεί σ’ εφαρμογή ένα συστηματικό πρόγραμμα αναδάσωσης και εμπλουτισμού των ειδών της χλωρίδα των ορεινών όγκων της Αττικής, οι οποίοι βάσει του ΡΣΑ προβλέπεται να ενωθούν με το δίκτυο πεζοδρόμων του λεκανοπεδίου και μέσω αυτού με τον παράκτιο χώρο και β) να υιοθετηθεί μια συστηματική πολιτική προστασίας της αγροτικής γης τόσο στα Μεσόγεια όσο και στη Δυτική Αττική.

- Τέλος, εν όψει της λεγόμενης επικαιροποίησης του Ρυθμιστικού Σχεδίου για την Αθήνα, ο ΣΥΝ ζητά από την κυβέρνηση να μην προβεί σε αιφνιδιαστικές κινήσεις και να προχωρήσει σ’ ένα συστηματικό και δημοκρατικό διάλογο, όπως εξ άλλου έγινε και με το ΡΣΑ του 1979 και του 1985, χωρίς αποκλεισμούς και με γνώμονα τη μεγάλη ανάγκη για λειτουργική βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος και ουσιαστική αναβάθμιση της ποιότητας ζωής στην Αθήνα. Η ενεργοποίηση του Εθνικού Συμβουλίου Χωρικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης είναι αναγκαία όχι μόνο για την κάλυψη του ελλείμματος χωροταξικής πολιτικής αλλά και για τον δημόσιο διάλογο για το ΡΣΑ. 

Συνασπισμός της Αριστεράς των Κινημάτων και της Οικολογίας.
Τμήμα Οικολογίας

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.