ΔΙΚΤΥΟ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ
ΕΝΑ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Καφές από τις ζαπατίστικες κοινότητες του Μεξικού
Κακάο από την κοοπερατίβα El Ceibo της Βολιβίας
Μάτε από το MST (Κίνημα των Χωρίς Γη) της Βραζιλίας

Τα τελευταία χρόνια ένα παράλληλο εμπόριο αναπτύσσεται έξω από τα πλαίσια των δομών του παγκόσμιου εμπορίου.

Είναι μια προσπάθεια αναζήτησης ενός εναλλακτικού μοντέλου  εμπορικών σχέσεων ανάμεσα σε παραγωγούς από τις πιο φτωχές χώρες του πλανήτη κυρίως, αλλά όχι μόνο, και τους καταναλωτές στις αναπτυγμένες χώρες.

Ενα μοντέλο που εξασφαλίζει πολύ μεγαλύτερες τιμές στους παραγωγούς, που χρησιμοποιεί τεχνολογίες φιλικές προς το περιβάλλον και εγγυάται την βιολογική ταυτότητα των προϊόντων, που ταυτόχρονα επιδιώκει την χαμηλότερη δυνατή τιμή πώλησης για τους καταναλωτές.

Σαν γέφυρα ανάμεσα στους φτωχούς παραγωγούς και τους καταναλωτές λειτουργούν οι οργανώσεις και ομάδες που προωθούν έμπρακτα τη λογική του «δίκαιου εμπορίου».

Μια τέτοια γέφυρα προσπαθούμε να κτίσουμε σήμερα και στην Ελλάδα.

Γυρνώντας από το σούπερ-μάρκετ με τις σακούλες γεμάτες ψώνια, πόσο συχνά αναρωτιόμαστε με ποια διαδικασία έφτασαν αυτά τα προϊόντα στα χέρια μας; Πρόκειται για μια απλή και προφανή απορία, τα στοιχεία που μας δίνονται, όμως, για να την επεξεργαστούμε είναι ελάχιστα. Πέρα από την συσκευασία, τη μάρκα και την τιμή των προϊόντων, στα καταστήματα δεν θα μάθουμε τίποτα παραπάνω. Τα ατέλειωτα διαφημιστικά μηνύματα δεν βοηθάνε ιδιαίτερα, εκτός και αν  η πληροφορία ότι τα ψάρια είναι τετράγωνα και κίτρινα μπορεί να θεωρηθεί χρήσιμη.

Και λοιπόν; Στον κοινωνικό μας ρόλο του καταναλωτή, δεν καλούμαστε να γνωρίζουμε, απλά να αγοράζουμε. Σε αντάλλαγμα της δικής μας «αφθονίας», αυτή η μυστηριώδης δύναμη που γεμίζει τα ράφια με υλικά αγαθά ζητάει να παραμείνει αόρατη. Κανένας, όμως, δεν κρύβεται χωρίς λόγο. Μια απρόβλεπτη ματιά, πέρα από την επιφάνεια των εμπορευμάτων, ανακαλύπτει τα πρόσωπα αμέτρητων ανθρώπων που μόχθησαν για την παραγωγή τους, σε συνθήκες που διαρκώς επιδεινώνονται. Αυτά τα πρόσωπα , που έχουν όλα τα χρώματα του πλανήτη – ακόμα και του ίδιου του «καταναλωτή», γιατί και αυτός συνήθως συμμετέχει στην παραγωγική διαδικασία – είναι που πρέπει να μείνουν αόρατα. Για να αποφεύγεται το αναπάντεχο, να δούμε ο ένας τον άλλο.

Επιφανειακά, νομίζουμε ότι στη σακούλα με τα ψώνια υπάρχει καφές, ντομάτες, ρούχα κλπ.. Στο κουτί του καφέ, όμως, δεν γράφει ότι ο παραγωγός, κάπου στο Νότο, έχει εισπράξει το 2 % της τιμής που πληρώσαμε, ούτε ότι εκατομμύρια πρώην μικροκαλλιεργητές έχουν μεταναστεύσει στις πόλεις, προσπαθώντας να επιβιώσουν. Δεν έχουμε ιδέα τι στο διάολο χημικά έχουν ρίξει στις ντομάτες, αν είναι μεταλλαγμένες και υπό ποιους όρους ζει και εργάζεται ο παραγωγός τους. Η ετικέτα του ρούχου, που διαφημίζεται με εικόνες χαράς και περιπέτειας, δεν έχει την υπογραφή του 12χρονου κοριτσιού που μπορεί να το έραψε, για μερικά σεντς την ώρα. Ίσως να μας ενοχλούσε αν μαθαίναμε ότι έχει αντικαταστήσει τις εργάτριες μιας κλωστουφαντουργίας στην Ελλάδα π.χ., επειδή οι μισθοί τους κρίθηκαν «ασύμφοροι» για την οικονομική βιωσιμότητα της επιχείρησης.. Μήπως ο υπάλληλος στο ταμείο του καταστήματος φαινόταν διαλυμένος από την μονοτονία; Πόσες ώρες κάθεται εκεί; Της φτάνει ο μισθός για να ζήσει;

Ζούμε σε καπιταλιστικές κοινωνίες. Δεν είναι πρωτότυπη η διαπίστωση ότι από την παραγωγή των πρώτων υλών, στην μεταποίηση και μέχρι το τελικό στάδιο της διανομής και της κατανάλωσης, οι οικονομικές σχέσεις οργανώνονται και υποτάσσονται στη βάση μίας και μοναδικής επιδίωξης: την παραγωγή του μεγαλύτερου δυνατού κέρδους. Τις τελευταίες δεκαετίες, όμως, η δυναμική και οι επιπτώσεις αυτής της επιδίωξης φαίνεται να έχουν ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Ενοποιημένος σε μια παγκόσμια Αγορά, ο πληθυσμός του πλανήτη ζει και αναπνέει στον ρυθμό των οικονομικών δεικτών. Στις «αναπτυσσόμενες» χώρες, στον Παγκόσμιο Νότο όπως ονομάζονται, οι άνθρωποι ωθούνται στην φτώχεια, ακόμα και στην πλήρη ανέχεια, ώστε να τροφοδοτείται το σύστημα με όσο το δυνατό φθηνότερα εργατικά χέρια και φθηνότερες πρώτες ύλες. Στον «πλούσιο Βορρά» η «ευημερία» ορίζεται σαν μια συνεχής πράξη κατανάλωσης όλο και πιο υποβαθμισμένων εμπορευμάτων, που περιλαμβάνουν πλέον και «προϊόντα» όπως η διασκέδαση και η ασφάλεια. Παράλληλα, το περιβάλλον ολόκληρου του πλανήτη λεηλατείται με αυξανόμενη ένταση.

Σε αυτή την παρανοϊκή κούρσα, η λογική του κέρδους δεν παλεύει μόνη της. Όλο και περισσότεροι «αόρατοι» του Νότου οργανώνονται συλλογικά και αντιπαρέρχονται αυτή την πραγματικότητα. Από την άλλη, οι μητροπόλεις του Βορρά συγκλονίστηκαν την τελευταία πενταετία από μαζικές και οργισμένες διαδηλώσεις, που έκαναν ορατούς τους κεντρικούς μηχανισμούς ρύθμισης της παγκόσμιας εκμετάλλευσης, οργανισμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα. Από εκεί και πέρα όμως;

Για όλα όσα μας περιορίζουν και μας εξοργίζουν στην κυρίαρχη εκδοχή αυτού του κόσμου, η αντίσταση – με όλες τις μορφές που μπορεί να πάρει - είναι απαραίτητη, αλλά δεν φθάνει από μόνη της. Μπορούμε να οραματιζόμαστε έναν άλλο κόσμο όσο θέλουμε, αλλά εάν δεν αρχίσουμε να τον εξερευνούμε μέσα στις κοινωνίες μας, να τον δημιουργούμε στις καθημερινές μας ζωές, δεν θα έρθει ποτέ.

Ακολουθώντας το σκεπτικό αυτό και – κυρίως – εμπνευσμένες από την ενέργεια και τη δυναμική του πλήθους που το υλοποιεί σε ολόκληρο τον πλανήτη και σε όλες τις πλευρές της κοινωνικής ζωής, αποφασίσαμε να το εφαρμόσουμε στο πεδίο της διακίνησης των αγαθών: αυτό, δηλαδή, που σήμερα ονομάζεται εμπόριο. Θέλουμε να πειραματιστούμε πάνω στη δημιουργία άμεσων και διαφανών οικονομικών σχέσεων, βασισμένων στην ανάγκη για μια αξιοπρεπή υλική διαβίωση των παραγωγών και των καταναλωτών και όχι στους «νόμους της αγοράς». Να απελευθερώσουμε όσο περισσότερο μπορούμε τα αγαθά από τον (ζουρλό)μανδύα του εμπορεύματος, να αναδείξουμε και πάλι την αξία τους σαν μέσα απόλαυσης για τον καταναλωτή και σαν προϊόντα της δημιουργικότητας του παραγωγού, με τον κόπο και το μεράκι του. Θέλουμε τελικά, ονειροβατώντας ίσως λιγάκι, να δείξουμε έμπρακτα ότι ο ίδιος ο διαχωρισμός μας σε «παραγωγούς» και «καταναλωτές» δεν είναι νόμος της φύσης: είναι μια σύμβαση που τεμαχίζει, που μας διαιρεί σε εργαλεία παραγωγής κέρδους και που μπορεί να ξεπεραστεί.

Όσον αφορά τον πρώτο (και βασικότερο) συντελεστή αυτής της επιδιωκόμενης οικονομικής σχέσης, τον παραγωγό, επιδιώκουμε να συνεργαστούμε με (και να στηρίξουμε) κοινότητες ανθρώπων που χτίζουν παραγωγικές διαδικασίες βασισμένες όχι στο ατομικό όφελος και κέρδος αλλά στη συλλογική βελτίωση των όρων ζωής, που αναπτύσσουν παραγωγικές σχέσεις οριζόντιες και συμμετοχικές, βασισμένες στην αλληλεγγύη μεταξύ των μελών τους. Κοινότητες που δεν αντιμετωπίζουν το φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον ως αναλώσιμο πόρο για την παραγωγή, αλλά το σέβονται και το ανατροφοδοτούν, και ιδιαίτερα εκείνες που συμμετέχουν ενεργά στους τοπικούς και ευρύτερους αγώνες για αυτόν τον άλλο κόσμο. Τέτοιες κοινότητες δεν είναι, ευτυχώς, αποκύημα τις φαντασίας μας, αλλά αναπτύσσονται και πολλαπλασιάζονται, κυρίως στην Λατινική Αμερική, αλλά και τον υπόλοιπο πλανήτη. Έχουμε ήδη βρει, μέσω συντρόφων στη Γερμανία (την κοοπερατίβα Caf? Libertad - http://cafe-libertad.de/), πρόσβαση στα προϊόντα τριών τέτοιων κοινοτήτων: την ζαπατίστικη κοοπερατίβα Mut Vitz στην Τσιάπας του Μεξικού (καφές), την κοοπερατίβα El Ceibo στη Βολιβία (κακάο) και το κίνημα των Χωρίς Γη (MST) στη Βραζιλία (μάτε).

Ο άλλος συντελεστής της σχέσης που επιδιώκουμε, η χρήστρια του προϊόντος δηλαδή, είμαστε καταρχήν εμείς, οι άνθρωποι που παίρνουμε αυτή την πρωτοβουλία. Προτιμάμε, π.χ., να πίνουμε καφέ φτιαγμένο από ανθρώπους που γνωρίζουμε (έστω και λίγο) και θαυμάζουμε (πολύ), τον οποίο γνωρίζουμε ότι έχουν πληρωθεί απ’ευθείας και σε αξιοπρεπή τιμή, παρά να καταναλώνουμε το εμπόρευμα της Nestle και της Kraft στα σούπερ-μάρκετ, μη γνωρίζοντας, επιπλέον, την ποιότητά του και τα χημικά που έχουν χρησιμοποιηθεί για την παρασκευή του. Θέλουμε να εντάξουμε σε αυτή τη σχέση όσο το δυνατό περισσότερους ανθρώπους στην Ελλάδα. Όχι σαν «πελάτες» όμως, αλλά σαν «συνένοχους» σε μια πρακτική αλληλεγγύης, απειθαρχίας και αυτενέργειας ταυτόχρονα. Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα ανθρώπινο δίκτυο διανομής, όσο γίνεται περισσότερο οριζόντιο, ώστε τα προϊόντα να φτάνουν στους χρήστες μαζί με τα πρόσωπα και τον αγώνα των ανθρώπων που τα παρήγαγαν. Θα  είμαστε οι μεσολαβητές αυτής της σχέσης, καθώς υπάρχουν κυρίαρχες δομές που δεν μπορούμε ακόμα να αμφισβητήσουμε: οι μεταφορικές εταιρίες, η εφορία, το ίδιο το χρήμα. Χονδρέμποροι στο όνομα της αλληλεγγύης, όμως, δεν πρόκειται να γίνουμε.

Η ομάδα των ανθρώπων που ξεκινάμε το εγχείρημα αυτό, λειτουργεί με βάση την ισοτιμία, την συντροφικότητα και τη συναίνεση στις αποφάσεις. Πέρα από τα μεγαλεπήβολα σχέδια που αναλύθηκαν παραπάνω, στους άμεσους στόχους μας είναι η διερεύνηση περισσότερων κοινοτήτων και προϊόντων που μπορούν διακινηθούν με αυτούς τους όρους, αλλά και ενός χώρου (και των χρημάτων που απαιτούνται για την ενοικίαση και την διαμόρφωσή του) που θα λειτουργεί σαν κέντρο διανομής και κοινωνικός χώρος ταυτόχρονα. Επιπλέον, διερευνούμε ένα νομικό σχήμα που θα συνάδει, έστω και λίγο, με τη φιλοσοφία του εγχειρήματος και παράλληλα δεν θα μας βουλιάξει στη γραφειοκρατία. Δύσκολα πράγματα δηλαδή. Και το δυσκολότερο όλων, ψάχνουμε ακόμα όνομα!

η κοοπερατίβα Mut Vitz

Στην πολιτεία Τσιάπας του Μεξικού λειτουργεί η κοοπερατίβα καφέ Mut Vitz. που στην ιθαγενική γλώσσα τσοτσίλ σημαίνει Βουνό των Πουλιών.  Η κοοπερατίβα σχηματίστηκε το 1997 με 500 μέλη - παραγωγούς καφέ. Σήμερα  συμμετέχουν 700 παραγωγοί καφέ, από  διάφορες αυτόνομες ζαπατίστικες κοινότητες των Υψιπέδων της Τσιάπας. Ένα χρόνο μετά τη δημιουργία της η κοοπερατίβα νομιμοποιήθηκε, αποκτώντας άδεια εξαγωγής του καφέ της και το 2000 αποκτά πιστοποιητικό βιολογικού καφέ από την κρατική εταιρεία πιστοποίησης Certimex. Η κοοπερατίβα αποτελεί μια πρωτοβουλία των παραγωγών καφέ στην προσπάθεια τους να αποδεσμευτούν από τις εκμεταλλευτικές δομές του εμπορίου, οργανώνοντας την δουλειά τους συλλογικά και εξάγοντας τον καφέ τους μέσω ομάδων αλληλεγγύης που υπάρχουν σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες  και τη Β. Αμερική.

ο καφές

Ο βιολογικός καφές που παράγει η κοοπερατίβα είναι τύπου arabica, το καλύτερο είδος καφέ ποιοτικά, με απαλό άρωμα και μικρή συγκέντρωση καφείνης. Η καλλιέργειά του γίνεται υπό σκιάν, κάτω από τα ψηλότερα δέντρα της περιοχής. Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις καθαρίζονται 3 φορές το χρόνο και χρησιμοποιείται φυσικό λίπασμα (κομπόστ) από κοπριά αλόγου, φλούδες καφέ κλπ. Στους κανόνες του καταστατικού της κοοπερατίβας συμπεριλαμβάνεται ότι στα εδάφη των μελών της δεν χρησιμοποιούνται πουθενά χημικά λιπάσματα για κανένα είδος καλλιέργειας. Η προεπεξεργασία του καφέ (διαχωρισμός με νερό, ξήρανση στον ήλιο) γίνεται από την Mut Vitz, ενώ οι ομάδες αλληλεγγύης στην Ευρώπη και την Β.Αμερική πραγματοποιούν την επεξεργασία (καβούρδισμα, συσκευασία) και τη διανομή του.

η οικονομία του καφέ

Στο Μεξικό, η πώληση και εξαγωγή του καφέ γίνεται μέσω των κογιότες (τσακάλια), των διαμεσολαβητών δηλαδή μεταξύ των παραγωγών και των εμπόρων καφέ. Αυτοί ορίζουν την τιμή του καφέ και τον τρόπο πληρωμής, και στη συνέχεια τον πουλάνε στη παγκόσμια αγορά. Η τιμή που δίνουν για τον καφέ είναι πολύ χαμηλή, πολλές φορές κάτω και από το κόστος παραγωγής. Κυμαίνεται από 7 έως 9 πέσος το κιλό (14 μεξικάνικα πέσος ισοδυναμούν περίπου με ένα ευρώ). Κάτω από αυτές τις συνθήκες πολλοί παραγωγοί καφέ εξαναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στα μεγάλα αστικά κέντρα εγκαταλείποντας τη γη τους. Ομως τα τελευταία χρόνια αυτή η πραγματικότητα αλλάζει. Διάφορες πρωτοβουλίες ανάλογες με την κοοπερατίβα Mut Vitz έχουν ξεκινήσει στην περιοχή, δίνοντας την ευκαιρία και τη δυνατότητα στον αγροτικό πληθυσμό να καλλιεργεί τη γη του, προστατεύοντας ταυτόχρονα το φυσικό περιβάλλον, παράγοντας ποιοτικά, βιολογικά προϊόντα, να αυτο-οργανώνουν  τη δουλειά παραγωγής και συγκομιδής και τέλος πουλάνε  τον καφέ μέσω των κινήσεων αλληλέγγυου εμπορίου σε αξιοπρεπή τιμή. Η γερμανική κοοπερατίβα Cafe Libertad, από την οποία προμηθευόμαστε κι εμείς τον καφέ που διαθέτουμε, πληρώνει απευθείας στην Mut Vitz 3 δολάρια το κιλό. Με αυτή την τιμή η Mut Vitz μπορεί και διαθέτει 18 πέσος για κάθε κιλό καφέ στους παραγωγούς (το διπλάσιο από ότι τα «τσακάλια»), διαχειρίζεται αυτόνομα την προεπεξεργασία και μεταφορά του καφέ, επενδύει σε εξοπλισμό και υποδομές της κοοπερατίβας και αποδίδει ένα μέρος στις ζαπατίστικες κοινότητες, ενισχύοντας τα προγράμματα εκπαίδευσης, υγείας, εμπορίου κ.α που πραγματοποιούνται στην περιοχή.

Πρωτοβουλία για ένα εγχείρημα αλληλέγγυας οικονομίας

Υ.Γ. Για προτάσεις, απορίες, συμβουλές και εκδήλωση διάθεσης συνεισφοράς επικοινωνήστε με το παρακάτω e-mail: comsolidario@yahoogroups.com

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.