1. To ερώτημα που προβάλλεται σχετικά με την κατοχύρωση του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων στο Σύνταγμα προκαλεί, σε αρκετές περιπτώσεις, έντονο σκεπτικισμό. Συνήθως προβάλλεται το επιχείρημα ότι, μετά το τελευταίο αναθεωρητικό εγχείρημα που πρόσθεσε σημαντικό αριθμό διατάξεων στο κείμενο του Καταστατικού μας Χάρτη, καλό θα ήταν να αναλογιστούμε την αξία ενός λιτού και επιγραμματικού Συντάγματος. Όταν το τελευταίο δεν ασχολείται με λεπτομέρειες και επιμέρους ζητήματα, αποφεύγεται ο ζημιογόνος για το κύρος και την κανονιστική εμβέλεια του Πρώτου Νόμου της Πολιτείας «συνταγματικός πληθωρισμός». Επιπλέον, υποστηρίζεται ότι τα θέματα της κοινωνίας των πολιτών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων ήδη ρυθμίζονται ως προς επιμέρους πτυχές τους ή έμμεσα στις υφιστάμενες διατάξεις του Συντάγματος (λ.χ. στο άρθρο 12 για το δικαίωμα σύστασης ενώσεων από τους πολίτες). Τι θα προσέθετε, λοιπόν, μια γενική ρύθμιση για τη κοινωνία των πολιτών και τις κυβερνητικές οργανώσεις;

2. Είναι γεγονός ότι ο Καταστατικός μας Χάρτης διατυπώθηκε κατά τη δεκαετία του εβδομήντα και διαπνέεται από τις κυρίαρχες αντιλήψεις της εποχής αλλά και της πολιτικο-ιδεολογικής συγκυρίας στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης, με αποτέλεσμα να τονίζεται ιδιαίτερα σε σειρά διατάξεων ο ρόλος του «Κράτους» και μάλιστα συχνά σε σχέση με την ιδιωτική σφαίρα. Έτσι, άλλοτε διευκολύνεται ο κρατικός παρεμβατισμός (λ.χ. μέσω των διατάξεων για τον οικονομικό προγραμματισμό στο άρθρο 106, ή για την πολεοδομία και την χωροταξία στο άρθρο 24) και άλλοτε προβάλλει η μέριμνα για την διασφάλιση των ιδιωτικών ελευθεριών (λ.χ. στο άρθρο 5 για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας ή στο άρθρο 9 για το άσυλο της κατοικίας). Εξάλλου, ως προς την συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, το Σύνταγμα του 1975 περιορίστηκε σε ορισμένες γενικού χαρακτήρα ρυθμίσεις (λ.χ. άρθρο 5 παρ. 1), ενώ αναγνώρισε παράλληλα τον ρόλο των κομμάτων, ο οποίος πρόβαλε ως ιδιαίτερα σημαντικός κατά την δεκαετία του εβδομήντα, μετά την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας η οποία είχε μάλιστα προσπαθήσει να αντλήσει εθνοσωτήρια νομιμοποίηση από την δαιμονοποίηση των κομμάτων.

3. Από την εποχή όπου ψηφίστηκε το Σύνταγμά μας, πολλά έχουν αλλάξει στην χώρα μας αλλά και διεθνώς. Ιδιαίτερα σημαντική φαίνεται να είναι η υποχώρηση της κρατικής εξουσίας ή πάντως η αναμόρφωση του τρόπου και των σχημάτων συγκρότησης και λειτουργίας της. Το Σύνταγμα, δεν είναι βέβαια δυνατό να αγνοεί αυτού του είδους τις εξελίξεις και την αναδιάταξη των αντίστοιχων κοινωνικο-πολιτικών συσχετισμών. Έτσι, κατά την προηγούμενη αναθεώρηση κατοχυρώθηκαν στον ίδιο τον Καταστατικό μας Χάρτη οι πολυσυζητημένες «ανεξάρτητες αρχές» παρά τις έντονες ανησυχίες για υπόσκαψη της πολιτικο-δημοκρατικής ευθύνης και νομιμοποίησης της κρατικής εξουσίας. Είχε βέβαια προηγηθεί η επιτυχής δοκιμασία ανεξάρτητων αρχών σε τομείς όπου τα παραδοσιακά σχήματα άσκησης της κρατικής εξουσίας είχαν αποτύχει (λ.χ. προστασία του πολίτη από την κακοδιοίκηση, προσλήψεις στο δημόσιο τομέα κλπ.), ενώ οι πιέσεις εξορθολογισμού εντείνονταν.

4. Παρόμοιες εξελίξεις καταγράφονται και ως προς τον ρόλο των μη κυβερνητικών οργανώσεων και γενικότερα της κοινωνίας των πολιτών σε τομείς και αντικείμενα όπου η κρατική εξουσία αδυνατεί να ανταποκριθεί στις κοινωνικές ανάγκες. Έτσι, λ.χ., ως προς την από-ασυλοποίηση, την αντιμετώπιση της μάστιγας των ναρκωτικών, την διαχείριση προστατευόμενων, περιβαλλοντικά ευαίσθητων περιοχών, ορισμένες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών φαίνεται να υποκαθιστούν το κράτος που αδυνατούσε να ανταποκριθεί. Παράλληλα, μια σειρά από δημόσιες πολιτικές, ιδίως στον κοινωνικό τομέα, εφαρμόζονται χάρη στη συνεργασία των κρατικών (ή δημοτικών/ νομαρχιακών κλπ.) υπηρεσιών με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που διαθέτουν γνώση, εμπειρία, κίνητρα και ένα αναντικατάστατο κεφάλαιο εθελοντισμού.

5. Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά, οι περιπτώσεις όπου οι δραστηριότητες οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών καταπνίγονται από την κρατική γραφειοκρατία και τις στενόμυαλες προσεγγίσεις του νομικισμού και του συγκεντρωτισμού που εξακολουθούν να κυριαρχούν στις νοοτροπίες των πολιτικο-διοικητικών ελίτ της χώρας μας. Φαίνεται ότι υπάρχει ο κίνδυνος να είναι τα πολυσυζητηθέντα (αλλά ελάχιστα κατανοηθέντα) «μη κερδοσκοπικά Πανεπιστήμια» το πρώτο (και ενδεχομένως το μοναδικό) άνοιγμα του νέου Συντάγματος προς τη κοινωνία των πολιτών. Την ίδια ώρα, ο ευρύτερος χώρος της εκπαίδευσης όπου μια «ποικιλία φυτών κάθε είδους» θα έπρεπε να ανθίζει, φαίνεται να εγκλωβίζεται από τη νομοθεσία μας στο δίλημμα «ή κρατικό ή ιδιωτικό».

6. Οι πολλαπλές λειτουργίες που αναπτύσσει η κοινωνία των πολιτών στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού, αλλά και αυτός ο ίδιος ο ενδιάμεσος χώρος, δεν έχουν, συνεπώς, απασχολήσει τον συνταγματικό/αναθεωρητικό μας νομοθέτη στον βαθμό που επιβάλλεται από τις εξελίξεις της εποχής. Εδώ δεν πρόκειται για ένα επιμέρους ή λεπτομερειακό θέμα, αλλά για ένα βασικό ζήτημα με πολλαπλές επιπτώσεις που θα έπρεπε να βρει τη θέση του στον Καταστατικό Χάρτη μιας σύγχρονης Δημοκρατικής Πολιτείας. Ζητούμενο δεν θα πρέπει να είναι απλά η κατοχύρωση μιας –συχνά εξιδανικευμένης- κοινωνίας των πολιτών και των οργανώσεών της, αλλά η επεξεργασία ρυθμίσεων που θα ευνοούν τα θετικά και θα περιορίζουν τα αρνητικά φαινόμενα που αναπτύσσονται σε αυτό τον «ενδιάμεσο χώρο» της κοινωνίας των πολιτών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων.

Ν. Χλέπας, 18.04.2006

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.