16 ΣΕΠΤΕΜΒΡΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ (Ο3)

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΟΖΟΝ

Το όζον (03) είναι μια αλλοτροπική μορφή του οξυγόνου (02), που δημιουργήθηκε περίπου πριν από 1 δισεκατομμύρια χρόνια, όταν μόρια του μοριακού οξυγόνου (02) ψηλά στην ατμόσφαιρα διασπάσθηκαν με την επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας σε δύο άτονα οξυγόνου. Κάθε άτομο οξυγόνου που δεν μπορεί να βρεθεί σε ελεύθερη κατάσταση, αντέδρασε με μοριακό οξυγόνο σχηματίζοντας ένα νέο αέριο με τρία άτομα το Όζον (Ο3). Το όνομα του το πήρε από τη χαρακτηριστική δυσάρεστη μυρωδιά του η οποία αναφέρεται συχνά για να χαρακτηρίσουμε κάτι που βρωμάει (Όζει).

Η πλέον χαρακτηριστική και σωτήρια ιδιότητα του για την ανθρωπότητα, αλλά και τα οικοσυστήματα, είναι ότι απορροφά την υπεριώδη ακτινοβολία του ηλίου και έτσι δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες στην βιόσφαιρα, όπου ζούμε και αναπτυσσόμεθα. Αυτό το αέριο στο οποίο οφείλουμε την επιβίωσή βρίσκεται στην στρατόσφαιρα σε ύψος 10 έως 35 Km από την επιφάνεια της γης σε ένα πολύ λεπτό στρώμα, ικανό όμως για τη συντήρηση της ζωής στον πλανήτη. Είναι γνωστό στην ανθρωπότητα, περισσότερο από τις γνωστές « τρύπες του όζοντος» παρά τον ρόλο που παίζει στην επιβίωση των έμβιων όντων.

Το τόσο χρήσιμο αυτό αέριο έχει διπλή δράση, ανάλογα με το που βρίσκεται. Όταν βρίσκεται στην στρατόσφαιρα έχει αυτή ζωογόνα ιδιότητα, ενώ όταν βρίσκεται στο αέρα που αναπνέομε είναι ρύπος, διότι και σε μικρή περιεκτικότητα ερεθίζει τους πνεύμονες και τα μάτια, προκαλεί πονοκέφαλο ενώ σε μεγάλες ποσότητες είναι δηλητηριώδες, προσβάλλοντας το αναπνευστικό μας σύστημα.

ΟΙ ΤΡΥΠΕΣ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ

Την άνοιξη του 1987 επιβεβαιώθηκαν θεωρίες που ήταν γνωστές από το 1974 (από τον χημικό του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας Sherwood Rowland), σύμφωνα με τον οποίο μια κατηγορία χημικών ενώσεων,οι χλωροφθοράνθρακες CFCl, που ανάμεσα στα άλλα, χρησιμοποιούνται ως προωθητικά σπρέι, διαλυτικά στη βιομηχανία ηλεκτρονικών και ψυκτικά στα ψυγεία και τις κλιματιστικές συσκευές, μπορούσαν να καταστρέψουν το Όζον της στρατόσφαιρας.. Οι επιβεβαίωση ήλθε από δορυφορικές φωτογραφίες, οι οποίες έδειχναν ότι η μέση συγκέντρωση όζοντος πάνω από το Νότιο πόλο είχε πέσει κατά 50%, ενώ το Φεβρουάριο του 1993 πάνω από το Βόρειο Ημισφαίριο βρέθηκαν στάθμες Όζοντος χαμηλότερες από το κανονικό κατά 20%. Πώς όμως συνέβη αυτό;

Οι CFCl ανεβαίνουν αργά στη στρατόσφαιρα σε 6 έως 8 χρόνια με τους ανέμους. Εκεί, υπό την επίδραση του υπεριώδους φωτός αρχίζει μια σειρά από αντιδράσεις που τελικά οδηγούν στην εξουδετέρωση του Όζοντος. ¶τομα του Cl αποσπώνται από τους CFCl, τα οποία αντιδρούν με το Όζον αποσπώντας από αυτό ένα άτομο Οξυγόνου. Εν συνεχεία δημιουργείται μοριακό οξυγόνο και μονοξείδιο του χλωρίου (ClO), το οποίο αντιδρά με ατομικό οξυγόνο (O-) και αποδίδει πάλι ατομικό χλώριο (Cl-) και μοριακό Οξυγόνο (Ο2). Συμβαίνει δηλαδή μια καταλυτική αντίδραση όπου το χλώριο επανεμφανίζεται για να συνεχίσει με την καταστροφή και άλλου μορίου Όζοντος. Το χλώριο πλανάται έτσι στην ατμόσφαιρα επί 1 έως 2 χρόνια και κάθε άτομο μπορεί να καταστρέψει περίπου 100.000 μόρια Όζοντος, μέχρις ότου επιστρέψει με τη βροχή στο έδαφος με τη μορφή υδροχλωρικού Οξέος.

ΓΙΑΤΙ ΤΌΣΗ ΑΝΗΣΥΧΙΑ;

Η μείωση του Όζοντος συνεπάγεται αύξηση της εισερχόμενης υπεριώδους ακτινοβολίας. Αυτό σήμερα έχει θορυβήσει πολύ την επιστημονική κοινότητα. Τα Μ.Μ.Ε έχουν μεταφέρει το σχετικό μήνυμα σε ευρέα στρώματα των ανθρώπων. Η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των Η.Π.Α, η EPA (Environmental Protection Agency), που επί προεδρίας Clinton έγινε υπουργείο, εκτίμησε ότι οι περιπτώσεις καρκίνου του δέρματος ανεβαίνουν κατά 2% για κάθε 1% αραίωση Όζοντος. Η υπεριώδης ακτινοβολία είναι σε θέση να προκαλέσει μεταλλάξεις στο γενετικό υλικό των κυττάρων και να οδηγήσει σε καρκίνο του δέρματος. Ανάμεσα στους καρκίνους αυτούς περιλαμβάνεται το συχνά θανατηφόρο μελάνωμα.

Παγκοσμίως παρουσιάζονται περίπου 1,8 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις καρκίνων του δέρματος ανά έτος, εκτός του μελανώματος, οι οποίοι είναι ελάχιστα θανατηφόροι. Η EPA έχει εκτιμήσει ότι η αραίωση του Όζοντος θα προκαλέσει μόνο στις Η.Π.Α. 3έως 15 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις τέτοιων καρκίνων σε Αμερικανούς που θα έχουν γεννηθεί πριν το 2075, με 52.000 έως 252.000 θανάτους.

Η υπεριώδης ακτινοβολία, έκτος των άλλων, προκαλεί καταρράκτη στα μάτια. μειώνει τη φωτοσύνθεση των φυτών, μείωση της παραγωγικότητας του φυτοπλαγκτού κατά 35% όταν έχουμε πτώση του Όζοντος κατά 25%.. Μια έντονη μείωση του Όζοντος κατά 50% ή περισσότερο μπορεί να έχει και άλλες οδυνηρές συνέπειες. Η αυξημένη υπεριώδης ακτινοβολία τραυματίζει τα μάτια των ζώων, πολλά από τα οποία τυφλώνονται.

ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΣΤΟΙΒΑΔΑΣ ΟΖΟΝΤΟΣ

Το πρόβλημα είναι τόσο σοβαρό και προφανές που το 1987 πολλές κυβερνήσεις υπέγραψαν το λεγόμενο Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, σύμφωνα με το οποίο μέχρι το 1999 η παραγωγή CFCl, θα μειωνόταν κατά 50%. Το 1990, με όλες τις αποδείξεις ότι η κατάσταση ήταν δεινή, οι εκπρόσωποι πολλών κυβερνήσεων συναντήθηκαν στο Λονδίνο και αποφάσισαν την πλήρη παύση της παραγωγής CFCl μέχρι το 2000. Τον Φεβρουάριο του 1992 ήταν βέβαιο ότι όλος ο πλανήτης είναι σε κίνδυνο και ότι τα χρονικά περιθώρια δεν υπάρχουν. Η Γερουσία των ΗΠΑ αποφάσισε την ίδια εποχή με ψήφους 96 προς 0 να εισηγηθεί την ταχύτερη απαγόρευση των CFCl. Η Ελλάδα σ΄ αυτή την περίπτωση είναι ουραγός. Αρκείται στο να παρακολουθεί τις οδηγίες της Ε.Ε.

Είναι ίσως η πρώτη φορά που ένα πρόβλημα περιβάλλοντος προκάλεσε τέτοια δράση σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι βέβαιο ότι αυτή η δράση θα μπορούσε να γίνει εντονότερη. Είναι ακόμη βεβαιότερο ότι ασχέτως μέτρων, το πρόβλημα θα επιταθεί σύντομα. Απομένει να δούμε αν θα είμαστε καλότυχοι. Πράγματι η EPA έχει εκτιμήσει ότι, έστω και να κατά μαγικό τρόπο όλες οι χώρες του κόσμου συμφωνούσαν με το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ , οι συγκεντρώσεις χλωρίου στην ατμόσφαιρα θα τριπλασιασθούν ως το 2075. Επομένως η καλή θέληση των ΗΠΑ, της Γερμανίας, της Δανίας και άλλων χωρών δεν θα σταματήσουν το φαινόμενο. Απλώς δεν θα του επιτρέψουν να αυξάνει πολύ γρήγορα την ταχύτητα του. Και δυστυχώς δεν υπάρχουν για την ώρα πολλές δυνατότητες. Το φαινόμενο θα εξελίσσεται αφ’ εαυτού.

Οι καταναλωτές με αφορμή την παγκόσμια ημέρα προστασίας του Όζοντος, και την γνώση που έχουν πλέον αποκτήσει, δεν πρέπει να αρκούνται σε πράσινα μηνύματα γραμμένα πάνω στα σπρέι ότι κάνουν καλό στο περιβάλλον ή ότι δεν βλάπτουν το Όζον επειδή δεν περιέχουν CFCl. Πρέπει να πιέσουν τις κυβερνήσεις να απαγορεύσουν την πώληση αφρωδών πλαστικών, την εμπορία βρωμιούχου μεθυλίου, την υποχρεωτική ανάκτηση CFCl από ψυγεία, κλιματιστικά κ.α.. Αυτές οι απαιτήσεις δεν κοστίζουν πολύ και εμποδίζουν ουσιαστικά την απελευθέρωση χλωρίου στην ατμόσφαιρα. Τέτοιες πιέσεις στην κυβέρνηση πρέπει να ασκηθούν οργανωνομένα και επίμονα, επειδή η μόνη ελπίδα να δράσουν οι πολιτικοί μας ευρίσκεται στην άμεση σύνδεση δράσης με αριθμό ψήφων. Είναι πρώτη φορά στην γνωστή ιστορία του είδους μας που ευρισκόμαστε εμπρός από ένα επείγον πρόβλημα πλανητικών διαστάσεων. Είναι ζήτημα όλων μας να το αντιμετωπίσουμε επειγόντως.

Μανόλης Βουτυράκης
Φυσικός Περιβαλλοντολόγος
Πρόεδρος του Συλλόγου Προώθησης των Α.Π.Ε. στην Κρήτη (Σ.Π.Α.Π.Ε.Κ.Ε.Ε.Κ.)
spapekeek@her.forthnet.gr

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.