του Βασίλη Τακτικού*

Το Δίκτυο εθελοντών δημοσιογράφων για την Κοινωνία των Πολιτών, που έχει κάνει την εμφάνισή του στον περιφερειακό τύπο και διανύει τα πρώτα του βήματα ως ξεχωριστή δράση, μπορεί να παίξει έναν καταλυτικό ρόλο σε αυτό που λέγεται ποιότητα στην πολιτική επικοινωνία, στην χρηστική ενημέρωση, αλλά και στην απελευθέρωση των δημιουργικών δυνάμεων, τουλάχιστον στις τοπικές κοινωνίες.

Έχοντας στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος το όφελος, το οποίο μπορεί να προκύψει στο πεδίο της ενημέρωσης σε σχέση με το όραμα της Κοινωνίας των Πολιτών, θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε την σημασία που έχει μια τέτοια κίνηση όταν πλαισιώνεται από εθελοντές.

Ξεκινάμε από την παραδοχή ότι ένα επάγγελμα, όπως το δημοσιογραφικό, γίνεται συνήθως λειτούργημα όχι μόνο από την φύση του επαγγέλματος, αλλά και από τον εθελοντικό χαρακτήρα με τον οποίο προσφέρεται. Στην συνείδησή μας, για παράδειγμα, οι «Γιατροί χωρίς σύνορα» και οι «Ερυθροσταυρίτες», ως εθελοντές,  προσφέρουν πολύ υψηλότερο λειτούργημα από τους αυστηρά επαγγελματίες στον χώρο τους.

Ανάλογα διαφοροποιημένη είναι η προσφορά των οικολόγων ακτιβιστών συγκριτικά με τους επαγγελματίες επιστήμονες περιβαλλοντολόγους. Οι πρώτοι κάνουν συνήθως μια δράση αφιλοκερδώς, ενώ οι δεύτεροι, αν και επιστήμονες, είναι επαγγελματίες και αντικειμενικά δεν έχουν ως προτεραιότητα την διαφύλαξη και προστασία του περιβάλλοντος.

Βέβαια η μια ιδιότητα δεν αποκλείει την άλλη, αλλα δεν είναι και ταυτόσημη. Έτσι, και ο επαγγελματίας δημοσιογράφος είναι κάτι διαφορετικό από τον δημοσιογράφο που θέλει να είναι ταυτόχρονα και εθελοντής για κάποιον κοινωνικό σκοπό και επί του προκειμένου για την  ενίσχυση της Κοινωνίας των Πολιτών. Ο εθελοντής δημοσιογράφος, ακόμα και αν είναι επαγγελματίας παράλληλα, δεν βλέπει το έργο του μόνο βιοποριστικά, δεν κολακεύεται από την συναναστροφή του με τους ισχυρούς και δεν γράφει για να είναι αρεστός στην εξουσία, αλλά, για να είναι χρήσιμος στον πολίτη. Πιστεύει στην απελευθερωτική λειτουργία του έργου του και της προσφοράς του και είναι αντιμέτωπος με την συσκότιση της αλήθειας που επιβάλλει το εκμεταλλευτικό σύστημα.

Και το κάνει αυτό συνειδητά, καθώς γνωρίζει ότι το υφιστάμενο σύστημα, κάνοντας την πληροφορία «εμπόρευμα» και διαφημίζοντας την ποσότητα, την οποία μπορεί να καταναλώσει κανείς, λειτουργεί αποπροσανατολιστικά και μπουχτίζει τον πολίτη με έναν καταιγισμό από άχρηστες πληροφορίες για την ζωή του, ώστε αποτελεί πολλές φορές βάσανο η αναζήτηση του χρήσιμου, του ωφέλιμου και της αλήθειας.

Αναγνωρίζοντας αυτό το φαινόμενο, η παρέμβαση του Δικτύου των εθελοντών δημιοσιογράφων μπορεί να κάνει πιο εύκολη την πρόσβαση του πολίτη στην χρήσιμη πληροφορία και στην αυθεντική πολιτική επικοινωνία, αποφεύγοντας τους παραμορφωτικούς καθρέφτες που στήνουν κάθε φορά οι έχοντες συμφέροντα από τον σφετερισμό της εξουσίας, ιδίως στον χώρο της επικοινωνίας, αλλά και στον χώρο της πολιτικής αντιπροσώπευσης.

Η κριτική σκέψη

Σε αντίθεση με τον υπερπληθυσμό της πληροφόρησης, που στόχο έχει την ολοένα και περισσότερη κατανάλωση και την καλλιέργεια του φαντασιακού της κατανάλωσης, η κριτική σκέψη στα Μ.Μ.Ε. είναι ένα είδος εν ανεπαρκεία. Ο σκεπτόμενος πολίτης δεν είναι ο εύκολος  επιπόλαιος καταναλωτής που ενδιαφέρει και προτιμά η μεγάλη κλίμακα της διαφήμισης. Γι’ αυτό και δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν στην άρχουσα δομή της πολιτικής επικοινωνίας. Η κριτική σκέψη που αμφισβητεί τις κατεστημένες δομές και σημασίες ωθείται στο περιθώριο.

Η εξουσία και το χρήμα είναι το παν για το κυρίαρχο σύστημα επικοινωνίας, μια λογική την οποία αποδέχονται στην πράξη και τα κόμματα, χωρίς σοβαρές αντιστάσεις, έστω και αν  μουρμουρίζουν το σλόγκαν «να επανέλθει η πολτιική στο προσκήνιο». Πώς όμως να επανέλθει και με ποια αξιοπιστία, όταν απουσιάζει η κριτική σκέψη μέσα στο όλο επικοινωνιακό πολιτικό σύστημα;

Εάν θεωρήσουμε ότι το οξυγόνο της πολιτικής είναι η κριτική σκέψη και το μέτρο της ο άνθρωπος, το περιβάλλον και οι πραγματικές του ανάγκες και όχι βέβαια οι τεχνικά διογκωμένες καταλυτικές ανάγκες στην εκπαίδευση, την υγεία και την ψυχαγωγία που ολοένα αυξάνονται, χωρίς να καλύπτουν επαρκώς αυτές τις ανάγκες, τότε πρέπει να δημιουργηθούν και οι κατάλληλες συνθήκες για να ανθίσει η κριτική σκέψη.

Γιατί μόνον η κριτική σκέψη και η αμφισβήτηση θα μας πάει φυσικά στην ρίζα των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος και αυτό μπορούν να το κάνουν δημόσια μόνο εκείνοι που έχουν τάξει τον εαυτό τους στην υπηρεσία ενός κοινωνικού σκοπού και δεν ενδιαφέρονται μόνο για την οικονομιστική πλευρά του επαγγέλματός τους. Οι εθελοντές δημοσιογράφοι λοιπόν μπορεί να είναι από την πλερά του πολίτη και όχι από την πλευρά της ολιγαρχίας της εξουσίας και μπορούν να βοηθήσουν την κοινωνία με την ποιότητα της ενημέρωσης που μεταδίδουν.

Το πρόβλημα υποβάθμισης της ποιότητας στην επικοινωνία

Όπως διαπιστώσαμε πιο πάνω, ο πολίτης σήμερα βρίσκεται μπροστά σε μια υπερπροσφορά πληροφοριών, σε έναν πληθωρισμό της ποσότητας που τον κατακλύζει, και δεν γνωρίζει τι να πρωτοδιαλέξει μέσα στον περιορισμένο χρόνο που διαθέτει για αφομοίωση, έχοντας να αντιμετωπίσει και την ταχύτητα με την οποία εναλλάσσονται τα γεγονότα. Τις περισσότερες φορές δεν δύναται να διαλέξει τι είναι χρήσιμο και τι άχρηστο και να αφαιρέσει το περιττό από το επουσιώδες. Έχει να αντιμετωπίσει μια κατάληψη στο γνωστικό και νοητικό του περιβάλλον από διάφορες ασημαντότητες, από τα τηλεοπτικά σκουπίδια, από την εμπορευματική πολιτική διαφήμιση.

Η διαμεσολάβηση της επικοινωνίας στην σύγχρονη εποχή, η οποία καταλαμβάνει ολοένα και περισσότερο χώρο έναντι της προσωπικής επικοινωνίας, διαμορφώνει όχι μόνο το περιεχόμενο της επικοινωνίας των ανθρώπων, αλλά και την ίδια την πολιτική και την ποιότητα ζωής.

Από αυτόν τον φαύλο κύκλο πρέπει να βγει η κοινωνία. Ο δημοσιογράφος είναι κατ’ ανάγκη, σε σχέση με τον ιδιοκτήτη του μέσου, ένας συντελεστής στην διαμεσολάβηση, ο ερμηνευτής, ο εκλαϊκευτής ή ακόμα - σε ορισμένες περιπτώσεις -  και ο κριτικός της κοινωνικής ζωής, της τέχνης και της πολιτικής, δηλαδή ο μάχιμος διανοούμενος και μπορεί να προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στην ανάδειξη της ουσιαστικής πραγματικότητας έναντι της επιβαλλόμενης εικονικής πραγματικότητας.

Το σύνηθες όμως είναι να συμβιβάζεται με όλο το επικοινωνιακό σύστημα της μιντιοκρατίας, ιδιαίτερα όταν εργάζεται στα πολύ μεγάλα Μ.Μ.Ε. που ελέγχονται από την οικονομική ολιγαρχία.

Ωστόσο υπάρχουν και ανεξάρτητες αυτόνομες φωνές που δεν συμβιβάζονται και αναδεικνύουν το ουσιώδες και το αληθινό μέσα από το περιττό, με το οποίο βομβαδίζεται καθημερινά η κοινή γνώμη.

Στον περιφερειακό τύπο, όχι μόνο στους δημοσιογράφους, αλλά σε πολλές περιπτώσεις και στους ιδιοκτήτες των μέσων που είναι συνήθως και οι ίδιοι δημοσιογράφοι, μπορούμε να συναντήσουμε πιο εύκολα μη χειραγωγημένους μαχητές για την κοινωνική δικαιοσύνη και την ποιότητα ζωής στον τόπο τους. Αυτοί είναι οι εν δυνάμει εθελοντές δημοσιογράφοι που προσφέρουν πάνω από όλα το επάγγελμά τους ως κοινωνικό λειτούργημα.

Σε αυτό το επίπεδο απευθύνεται και προσπαθεί να εκφράσει μια δυναμική το Δίκτυο «Εθελοντές δημοσιογράφοι για την Κοινωνία των Πολιτών», το οποίο συστάθηκε πρόσφατα σαν σύνδεσμος. Και βέβαια είναι σημαντική η λειτουργία του Δικτύου από την άποψη της παρέμβασης, γιατί κανείς δεν μπορεί να αντιμετωπίσει από μόνος του  το ολοκληρωτικό επικοινωνιακό σύστημα της μιντιοκρατίας, το οποίο κηδεμονεύεται από την οικονομική ολιγαρχία και την υψηλή κομματική γραφειοκρατία.

Πρόκειται για μια ολιγαρχία, η οποία παρεπιπτόντως διακινεί και τα μεγάλα πακέτα διαφήμισης που καθορίζουν την αγορά στα Μ.Μ.Ε.

Έτσι, αντιλαμβανόμαστε την ενίσχυση των κοινωνικών δικτύων και πρώτα από όλα την λειτουργία του Δικτύου εθελοντών δημοσιογράφων, το οποίο έχει ως στόχο να προβάλει και να ενισχύσει την καχεκτική Κοινωνία των Πολιτών στην χώρα μας, ώστε να ενισχυθεί παράλληλα η κριτική σκέψη για την απελευθέρωση των δημιουργικών δυνάμεων της κοινωνίας.

Η λογική των δικτύων

Η λογική των δικτύων διαπερνά σήμερα όλη την παγκόσμια παραγωγική και οικονομική δραστηριότητα. Τα επαγγελματικά, επιχειρηματικά και διεπαγγελματικά δίκτυα είναι στην ημερήσια διάταξη, διασφαλίζοντας συγκριτικά πλεονεκτήματα και οικονομίες κλίμακας σε όλα τα συστήματα και υποσυστήματα.

Από την άλλη μεριά, τα κοινωνικά δίκτυα αλληλεγγύης, οικολογικής και καταναλωτικής προστασίας που έρχονται στην συνέχεια, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες χώρες, για την αντίστοιχη ανάπτυξη της Κοινωνίας των Πολιτών, πρέπει να σημειώσουμε ότι συγκριτικά υστερούν, γιατί δεν έχουν ως κινητήρια δύναμη το χρήμα, που - ως γνωστόν - κινεί τα πάντα, αλλά έχουν μια κοινωνική δυναμική. Έχει αποδειχθεί ιστορικά όμως ότι ο εθελοντισμός, στον βαθμό που μπορεί να οργανωθεί με βάση ένα όραμα και μια κινητήρια ιδέα, μπορεί να γίνει ο ισχυρότερος παράγοντας κίνησης της ιστορίας και της συλλογικής δημιουργίας.

Έτσι, η οργάνωση των κοινωνικών δικτύων έναντι των επιχειρηματικών δικτύων και των δικτύων της σύγχρονης εξουσίας, που ούτως ή άλλως υπάρχουν, μπορεί να επιφέρει την διασφάλιση της κοινωνικής ισορροπίας και είναι ο μόνος τρόπος ενασχόλησης με τα ουσιώδη ζητήματα της πολιτικής, όπως είναι το περιβάλλον, η κοινωνική αλληλεγγύη και η κοινωνική δικαιοσύνη, με στόχο την μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων.

Χωρίς αυταπάτες

Σε μια τέτοια κατεύθυνση δεν μπορούμε να έχουμε αυταπάτες ότι το διαδίκτυο θα καλύψει το έλλειμμα δημοκρατίας, όπως πολλές φορές ακούμε πως το πρόβλημα της ολοκληρωμένης ενημέρωσης και συμμετοχής θα λυθεί μέσα από την περαιτέρω ανάπτυξη της τεχνολογίας στην πληροφόρηση και ειδικότερα μέσα από την διάδοση του INTERNET και τον πολλαπλασιασμό των χρηστών.

Το INTERNET φυσικά διευκολύνει αφάνταστα την ταχύτητα της επικοινωνίας, την πρόσβαση σε τεράστιες βιβλιοθήκες σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Είναι ένα αμφίδρομο μέσο, όπως το τηλέφωνο, του οποίου βέβαια αποτελεί εξέλιξη και επέκταση στον γραπτό λόγο και στην εικόνα. Αλλά, όπως όλα τα μέσα επικοινωνίας, το διαδίκτυο μεταφέρει το περιεχόμενο, και ιδίως το πολιτικό περιεχόμενο, που οι άνθρωποι το επιφορτίζουν να μεταφέρει. Δεν επινοεί το INTERNET την ποιότητα της πολιτικής, μεταφέρει εκείνο που έχει παραχθεί και εκείνο που υπάρχει. Η επινόηση της πολιτικής είναι καθαρά ανθρώπινη αναστοχαστική λειτουργία που αναπτύσσεται βέβαια με τον ελεύθερο διάλογο και την δημοκρατία.

Σε σχέση με το παρελθόν, μπορούμε να δεχθούμε ότι το «μέσον» διευκολύνει το άτομο – τον μεμονωμένο χρήστη και τις μικρές ομάδες να μεταφέρουν με χαμηλό κόστος τα μηνύματά τους, όπως μπορούμε να επισημάνουμε ακόμα ότι το INTERNET ενισχύει την φωνή του πολίτη,  ο οποίος δεν έχει εξουσία, και αυτό γίνεται αφού μπορεί να επικοινωνεί οριζόντια, χωρίς την διαμεσολάβηση.

Αλλά ο ρόλος της οικονομικής ολιγαρχίας και της εξουσίας που ασκεί δεν μειώνεται αυτομάτως εξαιτίας της τεχνολογικής δυνατότητας υπέρ του πολίτη. Η αυθαίρετη εξουσία, όπως και οι κοινωνικές ανισότητες, μπορεί να μειωθεί μόνον όταν ανθρώπινα κοινωνικά δίκτυα αποκτήσουν ανάλογη ισχύ και επικοινωνιακή δύναμη με αυτήν που έχουν τα οικονομικά δίκτα. Όταν στο κράτος και στα κόμματα δεν υπερισχύουν τα οικονομικά και συντεχνιακά συμφέροντα, αλλά αυτό που συμφέρει το σύνολο των πολιτών.

Εθελοντές, κόμματα και πολιτικές οργανώσεις

Για τα κόμματα που ευαγγελίζονται μια δημοκρατικότερη σχέση με τον πολίτη (βλέπε συμμετοχική δημοκρατία), ο εθελοντισμός σε όλα τα επίπεδα είναι ο μόνος δρόμος, για να ανταποκριθούν με αξιοπιστία στην αντιμετώπιση της κομματικής και κρατικής γραφειοκρατίας, αλλά και στην προώθηση εναλλακτικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της ανεργίας και των μεγάλων οικολογικών προβλημάτων.

Δεν περιμένουμε όμως από τα κόμματα να κάνουν σημαία τους τον εθελοντισμό, εάν δεν υπάρχει η κοινωνική πίεση, η ριζοσπαστική διανόηση και οι εθελοντές, οι οποίοι θα αναγκάσουν τα κόμματα να ασχοληθούν με εναλλακτικές πολιτικές με την συμμετοχή του πολίτη. Ο κρατισμός και η κομματική γραφειοκρατία είναι εγγενές εμπόδιο και μόνο οι αλλαγές οργάνωσης στην κοινωνική βάση μπορούν να αλλάξουν την συγκεντρωτική φυσιογνωμία τους.

Και αυτό βέβαια είναι εφικτό στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και στην συνεργασία με τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, τις οποίες όλα τα κόμματα θέλουν σήμερα να χρησιμοποιήσουν, χωρίς να εξασφαλίζουν ένα κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο για την ανάπτυξή τους.

Το εθελοντικό κίνημα, στον βαθμό που αναπτύσσεται, όχι μόνο μπορεί να αλλάξει τις σχέσεις των κομμάτων με την κοινωνική βάση, αλλά μπορεί να αλλάξει εν πολλοίς και την θεματολογία της πολιτικής ατζέντας στο επίπεδο της κοινωνικής πολιτικής.

Σε αυτόν τον τομέα οι εθελοντές δημοσιογράφοι μπορούν να συμβάλλουν σε σημαντικό βαθμό.

συνεχίζεται...

* Ο Βασίλης Τακτικός είναι διευθυντής του περιοδικού «ΑΝΑΔΡΑΣΗ»

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.