Η ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εισήγηση στην Παγκρήτια Συνάντηση Οικολογικών Οργανώσεων (Ηράκλειο, 20-2-2005).
Εισηγητής: Βαγγέλης Μαρκάκης, Περιβαλλοντικός Σύλλογος Ρεθύμνου
Α.Σικελιανού 2,  741 00 ΡΕΘΥΜΝΟ, Τηλ-Fax: 2831027216, κινητό: 6937254858, e-mail: kzaxa@reth.gr

Α: ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Το τοπίο της Κρήτης διαμορφώθηκε από την έντονη δραστηριότητα του ανθρώπου στο νησί τα τελευταία 8.000 χρόνια, από τότε δηλαδή που φαίνεται ότι έφτασαν οι πρώτοι άνθρωποι στο νησί. Η δραστηριότητα αυτή γεωργική-κτηνοτροφική-οικιστική, επιδρώντας στο φυσικό περιβάλλον του νησιού, διαμόρφωσε την εικόνα της Κρήτης, που, μέχρι πριν μερικές δεκαετίες, ήταν σχεδόν η ίδια για 5.000 χρόνια

Η συνύπαρξη και εναλλαγή, μέσα σε μικρές αποστάσεις, της πλούσιας ποικιλομορφίας του φυσικού περιβάλλοντος της Κρήτης με τα ανθρωπογενή τοπία (μικροί αγροί με δημητριακά, ελαιώνες, αμπέλια, μονοπάτια και παλιοί δρόμοι που χρησιμοποιήθηκαν για χιλιετηρίδες, σοφή διαμόρφωση με ξερολιθιές, οικισμοί, αλώνια, μιτάτα, νερόμυλοι, ξωκλήσια και διάφορα άλλα κτίσματα, με απλή και ιδιαίτερα καλαίσθητη αρχιτεκτονική φυσιογνωμία) έδιναν μια συνολική εικόνα μοναδικής ομορφιάς.

Το πανέμορφο αυτό τοπίο της Κρήτης -και όχι μόνο ο ήλιος, η θάλασσα και το ήπιο κλίμα της- απετέλεσε πολύ σημαντικό παράγοντα προσέλκυσης του τουρισμού, ο οποίος όπως όλοι γνωρίζομε, είναι σήμερα η κινητήρια δύναμη της οικονομίας του νησιού.

Αυτό όμως το πανέμορφο κρητικό τοπίο, μέσα σε λίγες δεκαετίες έχει αλλοιωθεί και συνεχίζει να καταστρέφεται με ρυθμό καλπασμού. Η καλπάζουσα "ανάπτυξη" δεν έχει αφήσει καμία γωνιά της Κρήτης ανέπαφη. Δημόσια και ιδιωτικά έργα, νόμιμα και παράνομα, πράξεις και παραλείψεις, συναγωνίζονται πως θα καταστρέψουν όσον το δυνατόν περισσότερο και γρηγορότερα το κάποτε πανέμορφο κρητικό τοπίο. Είναι δε απορίας άξιο, πως δεν ακούγονται από πουθενά φωνές διαμαρτυρίας.

Μερικά μόνο παραδείγματα:

1. Η άναρχη και διάσπαρτη δόμηση (νόμιμη και παράνομη).

Κάθε είδους κτίρια ξεφυτρώνουν παντού: όχι μόνο γύρω από τις πόλεις και τα χωριά, αλλά σε οποιοδήποτε χωράφι, παραλία και βουνό. Ανεξάρτητα από το ζήτημα της καλαισθησίας ή μη των κτισμάτων αυτών, είναι καταστροφικό για το τοπίο της Κρήτης να ξεφυτρώνουν κτίσματα σε περιοχές μακριά από οικισμούς. Πρόκειται δε, για καταστροφή μη αντιστρεπτή. Ειδικά ο νόμος "έχω τέσσερα στρέμματα άρα μπορώ να χτίσω" είναι Ελληνική πατέντα, δεν υπάρχει στην Ευρώπη.

2. Η ασύδοτη χάραξη και διάνοιξη των δρόμων, ιδιαίτερα των αγροτικών και κτηνοτροφικών

Η χάραξη έγινε και γίνεται με πλήρη περιφρόνηση του τοπίου. Τα βουνά ξεκοιλιάστηκαν ανενδοίαστα και τα μπάζα σπρώχνονται στα φαράγγια για να θαυμάζουμε, από χιλιόμετρα μακριά και για εκατοντάδες χρόνια, τα κατορθώματα της "ανάπτυξης".

Καταστράφηκαν παλιά καλντιρίμια, παλιοί δρόμοι-μνημεία που χρησιμοποιούνταν για εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια. Οι δρόμοι αυτοί, πλαισιωμένοι με ξερολιθιές δεξιά κι αριστερά και σκιασμένοι με δένδρα, ήταν στοιχείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και μπορούσαν να αποτελέσουν πολύτιμη υποδομή για τον τουρισμό. Ακόμα και σήμερα το κράτος λάμπει δια της απουσίας του από τον σχεδιασμό τέτοιων έργων, ο οποίος επαφίεται στις εμπνεύσεις και στα συμφέροντα των κοινοταρχών και μπουλντοζιέρηδων.

3. Η καταστροφή της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής

Ιδιαίτερα θέλω να επισημάνω τα εξής:

- Ακόμα και στους κηρυγμένους διατηρητέους οικισμούς υπάρχει πλήρης ασυδοσία

- Ο αγροτουρισμός, έτσι όπως εφαρμόσθηκε, έγινε αιτία να ξεφυτρώσουν αρχιτεκτονικά τερατουργήματα, ακόμα και στο πιο απομακρυσμένο χωριό, εκεί που λόγω φτώχειας διασωζόταν ακόμα η παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Κι όλα αυτά με τις ευλογίες του Ελληνικού κράτους και χρήματα της Ευρωπαϊκής ΄Ένωσης.

- Οι περισσότερες εκκλησίες και ξωκλήσια έχουν υποστεί βάρβαρες αλλοιώσεις στην προσπάθεια των αρμοδίων εκκλησιαστικών συμβουλίων να τα "αναβαθμίσουν"-εξωραϊσουν (ημικυλινδρικές στέγες με κεραμίδια, τσιμεντένια καμπαναριά, στέγαστρα, κολώνες, τοιχία, βοηθητικά κτίρια, κλπ)

- Ακόμα και οι προσπάθειες αναστύλωσης (ή "αναπαλαίωσης") παραδοσιακών κτισμάτων πολλές φορές καταλήγουν σε απαράδεκτα αποτελέσματα.

4. Η ανυπαρξία της έννοιας "προστασία του τοπίου" στα δημόσια και ιδιωτικά έργα

5. Η ανεξέλεγκτη απόρριψη μπάζων μαζί με ογκώδη αντικείμενα και κάθε είδους σκουπίδια σε όλα τα ρέματα, φαράγγια, πρανή επαρχιακών δρόμων κλπ

6. Η ανυπαρξία( και η λανθασμένη αντίληψη περί) καλαισθησίας σχεδόν σε όλα τα δημόσια και τα ιδιωτικά έργα.

Ακόμα κι αν (σπάνια) υπάρξουν κάποιοι προβληματισμοί περί καλαισθησίας, αυτοί καταβροχθίζονται από την αδήριτη ανάγκη της εξοικονόμησης ή απορρόφησης των κονδυλίων, της συντομίας και του πολιτικού κόστους.

7. Οι παράνομες εκχερσώσεις έχουν λιγοστέψει αλλά δεν έχουν εξαλειφθεί.

8.  Επιδοτούμενες καταστροφές

Δύο παραδείγματα:

- Η επιδοτούμενη καταστροφή παραδοσιακών ψαροκάικων που ομόρφαιναν τα λιμάνια της Κρήτης (κι όλου του Αιγαίου) και αντικατάστασή τους με σύγχρονα ακαλαίσθητα πιο αποτελεσματικά σκάφη.

- Η επιδοτούμενη εκρίζωση ελαιοδένδρων χοντρολιάς ηλικίας εκατοντάδων ετών. Μαζί καταστράφηκαν και οι παλιές ξερολιθιές (Τώρα η μόδα είναι, όποιος φτιάχνει ένα καινούργιο χωράφι, πχ για να φυτέψει ελιές, να σπρώχνει τους βράχους σε μια άκρη, δημιουργώντας έτσι ένα ακαλαίσθητο «λόφο» ή πρανές. Οι πρόγονοί μας, που είχαν χτίσει αυτές τις όμορφες ξερολιθιές που εμείς τώρα καταστρέφομε, μόνο αηδία θα μπορούσαν να νιώσουν αν μπορούσαν να δουν αυτά τα έργα μας).

Β: ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ασφαλώς πολλές προτάσεις μπορούν να γίνουν για τον περιορισμό των παραπάνω καταστάσεων, που αλλοίωσαν και αλλοιώνουν βάναυσα το τοπίο της Κρήτης. Το πιο σημαντικό όμως είναι να βρεθούν τρόποι ανάδειξης-δημοσιοποίησης-πλατιάς δημόσιας συζήτησης των προβλημάτων αυτών. Γιατί, χωρίς την ευαισθητοποίηση του κρητικού λαού δεν μπορεί ν’ αλλάξει τίποτα.

Μια ιδέα πχ μπορεί να είναι η έκδοση κάποιου καλά μελετημένου λευκώματος ή φυλλαδίου ή αφίσας, με λίγα λόγια και πολλές φωτογραφίες, το οποίο να διανεμηθεί δωρεάν σε πολύ μεγάλους αριθμούς σε όλο το νησί (να μπει και σαν ένθετο στις τοπικές εφημερίδες).

Ρέθυμνο 7-2-2005
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΜΑΡΚΑΚΗΣ

��� ������� �� ������ ������.
������ ����� �� ������ ������ � �� ��������� ��� ecocrete.gr ���.